جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر استخراج مؤلفه‌های کنش‌ اجتماعی اسلامی‌ و مقایسه آن با سبک‌های هویت است. روش این پژوهش مقایسه‌ای و از نوع تحلیل عامل اکتشافی و تحلیل واریانس است. اینکه کنش اجتماعی اسلامی‌ از چه مؤلفه‌هایی تشکیل شده و ارتباط آن با سبک‌های هویت، چه تفاوت‌هایی در مقایسه با هم دارند؟ از پرسش‌های این پژوهش است. جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از پرسش‌نامه کنش‌های اجتماعی اسلامی ‌(بر اساس برداشت تفسیری از آیات و روایات) و نیز بر پایه پرسش‌نامه سبک‌های هویت انجام گرفت. جامعه آماری این پژوهش طلاب و دانشجویان شهر قم است که از میان آنها 388 نفر به شیوه‌ نمونه‌گیری در دسترس، انتخاب گردیدند. یافته‌ها نشان می‌‌دهد که کنش‌های اجتماعی اسلامی‌ دارای چهار مؤلفه (عامل) مجزا در بین کنشگران اجتماعی است. هنجارمندی دینی، خودشیفته‌گریزی در روابط اجتماعی، ارتباط‌جویی دین‌محور و مرزیابی اخلاق‌مدار، از این سازه به دست آمد. این سازه از کنش اجتماعی اسلامی‌ در ارتباط با هویت سه‌گانه چنین است که سبک‌های هویت اطلاعاتی و هنجاری تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند، اما هر کدام از آنها با سبک هویت اجتنابی تفاوت معناداری دارند؛ یعنی افراد با سبک هویت اطلاعاتی و هنجاری، سطوح بالاتری از کنش‌های اجتماعی اسلامی‌ را از خود نشان می‌‌‌دهند و دارندگان سبک هویت اجتنابی درجات ضعیفی از کنش اجتماعی اسلامی‌ را دارا می‌‌باشند.

مسجد و نقش اهل مسجد در هدایت‌گری کنش‌گران اجتماعی در افزایش نسل باایمان، از اهمیت زیادی برخوردار است. هدایت مردم به سوی بقاء و ازیاد نسل پاک در مساجد اتفاق خواهد افتاد. افزایش جمعیت، علاوه بر تأثیرات عمیق بر ساختارهای اجتماعی، در گروی عوامل انسانی و کنش‌‌گران اجتماعی نیز خواهد بود. در جامعه دینی، عاملیت کنش‌گران، در مساجد به‌عنوان پایگاه‌های عبادی متبلور می‌شود. در این میان، نقش نخبگان مذهبی (علماء) در هدایت فکری و رفتارهای اجتماعی بسیار برجسته است و امروزه هرگونه عملکردهای اجتماعی را در گروی نقش‌آفرینی نخبگان تلقی می‌کنند. از این‌ روی، مساجد به‌عنوان پایگاه اجتماعی و ظهور و بروز تفکر ایدئولوژیک و جهان‌بینی اسلامی چگونه می‌توانند در کاهش آسیب‌های جمعیتی نقش‌آفرینی کند؟ برای پاسخ به این پرسش، با روش تحلیلی-توصیفی که به شرح وقایع و پدیده‌ها، براساس اطلاعاتی که جنبه توصیفی دارد، خواهیم پرداخت. آنچه که از یافته‌های پژوهش به‌دست می‌آید حاکی از آن است که عوامل انسانی در گروه‌های مرجع نخبگانی مساجد، می‌توانند با استخراج نظریه‌های دینی از منبع قران کریم و تفسیر اجتهادی آن به جهت‌دهی فکری و رفتاری کنش‌گران اجتماعی بپردازند و از طریق تبیین کثرت موالید، به پیشگیری از کاهش جمعیت اقدام نمایند. ارائه راه‌کارهای مؤثر در این پیشگیری از نوآوری‌های این پژوهش خواهد بود.

موضوع اسلامی‌‌سازی علوم توسط متفکران اسلامی به منظور ریشه کن کردن بحران‌های فکری وعملی در جهان اسلام مطرح شده است .متناسب کردن علوم با شیوه ایی که موافق با تفکر اسلامی مسط باشد، از دغدغه‌های متفکرین اسلامی است. از این روی اسماعیل راجی فاروقی اندیشمند فلسطینی تلاش نمود که براساس آن به ارایه راه حلی در رفع مشکلات جهان اسلام بپردازد. وی حل مشکل را در اسلامی‌‌سازی علوم‌‌ می‌داند و بدنبال رسیدن به شیوۀ عملی آن است. سؤال این است که رویکردهای عملی برای اسلامی‌‌سازی علوم دراندیشه فاروقی چیست؟ روش مورد استفاده در این پژوهش‌‌‌‌، تفسیری تحلیلی است. یافته‌‌‌ها نشان‌‌ می‌دهد که آرای این متفکر مبتنی براصول اعتقادی ومبانی نظری مربوط به توحید، انسان‌‌‌شناسی ومسایل مختلف اجتماعی که توسط وی بیان شد، توانست در اندیشه او به صورت عملی تبلور یابد وبا ارایه راه حل عملی اسلامی‌‌سازی علوم در حل مشکلات جهان اسلام‌‌‌‌، تئوریزه شود. تجمیع ابعاد نظری وعملی این متفکر واستخراج گفتمان ویژه اسلامی‌‌سازی معرفت در راستای حل مشکلات جهان اسلام از نوآوریهای این پژوهش است .

پژوهش حاضر، به بررسی علل مخالفت و کشمکش علماء با جریانات مختلف روشنفکری در ایران می پردازد و تاکید آن بیشتر بر روی حوادثی است که تا سالهای 1320 شمسی ادامه داشت. البته درباره شناسایی جریانات مختلف روشنفکری، سالهای 1284 تا 1357 شمسی به عنوان دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته است. در این زمینه سؤالاتی مطرح شد مبنی بر اینکه جریانات روشنفکری در ایران چه بوده است؟ علماء کدام جریان را تأیید و نسبت به کدام جریان به مخالفت برخاسته اند و علل مخالفت آنان چه بوده است؛ آیا علماء نگران شریعت بودند یا جامعه و یاهر دو؟ به دنبال سؤالات مذکور و با توجه به چارچوب نظری که برگرفته از تئوری های نخبگان و ستیز است، فرضیاتی مطرح گردید که عبارتند از: مخالفت علماء بیشتر با روشنفکران غرب گرا بوده است.2) مخالفت علماء بیشتر با روشنفکری مترادف با روشنگری است 3) کشمکش بین علماء و روشنفکران تدریجاً منجر به نوع تعادل یافته ای از روشنفکری که برخوردار از زمینه های اسلامی بود، گردید. در ادامه پژوهش با توجه به روش تاریخی اسنادی و با انتخاب مدل تبیین ساختاری و تفسیری به تحقیق موضوع پرداخته ایم. به لحاظ جلوگیری از گستردگی مباحث، جزیی و مشخص نمودن دامنه تحقیق، محدوده تاریخی را به جریانات نسل اول روشنفکری در ایران ختم کرده ایم. شخصیت هایی از نخبگان مذهبی (علماء) و از نخبگان ایدئولوژیک (روشنفکران) که نظریه پرداز بوه اند انتخاب گردیدند. پس از انتخاب به تفکرات و اندیشه نخبگان مورد نظر پرداخته و موضوعات مورد اختلاف بین آنان در محورهای زیر که عبارتند از : استعمار، استبداد، نوع حکومت، حقوق اجتماعی، آزادی، قانون و مجلس قانونگذاری شناسائی گردید. در این موضوعات علماء بیشتر با روشنفکران نسل اول اختلاف داشته اند چرا که آنان تفکرات منور الفکری را که در چالش با دین قرار داشت مطرح می کردند. اما جریان روشنفکری نسل دوم همانند جریان روشنفکری دینی با رویکرد شخصیت هایی همانند مطهری، شریعتی، آل احمد و ..... مورد مخالفت جدی علماء قرار نگرفت چرا که روشنفکری دارای مفهوم پیامبر گونه ای است که علماء هم در داخل آن قرار می گیرند. مهمترین علل مخالفت علماء با روشنفکران غربگرا بخاطر حفظ شریعت، عدم سلطه پذیری از کفار، اصلاح جامعه و جلوگیری از انحرافات و فساد اجتماعی شناسایی شد. علاوه بر این، علماء در هر جامعه ای که زندگی می کنند مطابق اندیشه و مبانی فقهی و اصولی که برگرفته از شریعت اسلام شیعی است نسبت به هر گونه قانونگذاری وحاکمیت غیر اسلامی که به نوعی نفوذ غیر مسلمانان بر مسلمانان را بدنبال داشته باشد حساسیت نشان می دهند.