جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام خمینی از معدود متفکرانی است که توجه به مسأله فطرت داشته و بحث مستوفایی در این زمینه ارائه داده است. در نظام فکری امام، مسأله فطرت جایگاه ویژه‌ای دارد. امام خمینی1 به پیروی از حکمت متعالیه و استاد مرحوم محمدعلی شاه‌آبادی، مطالبی را درباره فطرت بیان کرده‌اند که در آثار پیشینیان اصلاً دیده نمی‌شود. امام برخلاف بعضی از بزرگان که فطرت را شامل بعضی آگاهی‌ها و گرایش‌ها می‌دانند، معتقد است فطریات همه از جنس گرایش و تمایلاتند و آن را عبارت از عشق به کمال مطلق و انزجار از نقص می‌داند. اما روشن است که گرایش بدون بینش ممکن نیست؛ لکن بینشی که در گرایش نهفته است، نوعی بینش حضوری است نه حصولی. نوآوری‌های امام که در این مقاله به اثبات رسیده، عبارتند از: فطری بودن باور به وجود مبدأ، فطری بودن باور به ولایت، فطری بودن باور به معاد، تقریر جدیدی از برهان فطرت، سبک جدید برای تبیین اخلاق دینی، نقش فطرت در حرکت سیاسی، تأسیس اصطلاحات. تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ اجتهادی، نوآوری‌های مرحوم حضرت امام خمینی1 را با توجه به آثارشان مورد بحث و بررسی قرار داده شده است.

مسئله انسان ‌شناسی یکی از مباحث بنیادین در عرفان و فلسفه اسلامی محسوب می شود که از دیر باز مورد بحث و بررسی بیان متفکران شرق و غرب بوده است و پژوهش‌های زیادی در این زمینه صورت گرفته است.حضرت امام خمینی  هم از جمله فیلسوفانی هستند که در خصوص انسان و ابعاد انسان انظار و افکار ناب و عمیق دارند.در واقع نگاه امام خمینی  به انسان بر اساس نگرش توحیدی و حکمی وی به هستی است که سر منشأ اندیشه وسیله امام  در سایر امور است. از این ‌رو انسان‌ شناسی امام خمینی  به ‌عنوان کلیدی ‌ترین معرفت در ساختار اندیشه امام  مطرح است و تا نوع نگاه امام  به انسان و دریافت او از مرتبت آدمی روشن نگردد، تلقی امام  از دیگر امور به درستی روشن نمی‌ شود. در این رساله در پی تبیین ابداعات حکمی حضرت امام خمینی  در خصوص انسان شناسی هستیم رساله و فصول آن بر اساس این نگرش تدوین و نگارش یافته است. روش تحقیق رساله حاضر تحلیلی، توصیفی با توجه به جمع ‌آوری منابع و مطالب از کتابخانه ‌ها و مصاحبه‌ ها و پایگاه اطلاعاتی می‌باشد. یافته ها و نوآوری های این رساله خیلی زیاد اند و ما اینجا مهم ترین ها را به طور نمونه ذکر می کنیم : حضرت امام  براساس نظریه فطرت بجای اخلاق فلسفی،اخلاق دینی را مطرح کردند که ملاک اخلاق دینی قُرب و بُعد می باشد نه افراط و تفریط واعتدال، که ملاک اخلاق فلسفی است، و همچنین حضرت امام  در افعال انسانی من جمله در مسئله اراده واختیار نوآوری دارند که ایشان طوری اراده انسان را تبیین نموده است که براساس آن تسلسل اراده ها اصلاًپیش نمی آید .و نیز تفسیر و تقریر دقیق حضرت امام  برنظریه امربین الامرین و تطبیق آن برآیات قرآنی.همچنین تقریر دقیق و عمیق حضرت امام  برحقیقت معجزه براساس مبانی عرفانی. نوآوری دیگر حضرت امام  ترتیب جدیدی وحکیمانه ایشان برای اسفار اربعه می باشد.همچنین نظریه خاص ایشان درباره اسم مستأثر برخلاف قیصری ومرحوم شاه آبادی می باشد. نیز حضرت امام  نقدی بر تفسیرجلا و استجلا صدر الدین قونوی دارند. نیز نگاه نو حضرت امام در چینش حضرات خمس.و همچنین حضرت امام  معتقدند که حقیقت محمدیه به مقام تعین اول و فیض اقدس منتسب می باشد در حالی که دیگران به مقام تعین ثانی اطلاق می کنند.حضرت امام  درباره ولایت و مراتب آن هم یک نگاه جدیدی دارند که بیا نگر دقت و عمق ایشان درخصوص ولایت و مراتب آن می باشد.

‫مسئله قضا و قدر از مسائل غامض و پيچيده کلامي در بين دينداران و مسلمانان است و موضع گيريهاي مختلف در مورد آن، موجب پيدايش نحلهها و فرقههاي گوناگوني شده است. پژوهش حاضر در چهارفصل، به بررسي تببين فلسفي اين موضوع از نظر ملاصدرا پرداخته است. در آغاز مفاهيم عنايت و قضا و قدر از نظر ملاصدرا بيان شده و به نقد علامه طباطبايي بر اين تعريف نيز توجه شده است. همچنين تعريف انواع قضا وقدر علمي، عيني، تکويني، تشريعي، حتمي و غير حتمي بيان شده است. سپس پيشينه تحقيق و قضا وقدر از نظر اشاعره، معتزله و اماميه بررسي شده و تأثير يا عدم تأثير فلاسفه پيشين بر ديدگاه ملاصدرا بيان گرديده است. اشاعره در مسئله قضا و قدر بحث کسب را مطرح ميکنند و معتزله بحث تفويض را و ديدگاه اماميه در اين مورد «الامر بين الامرين» است. پس از آن، ديدگاه ملاصدرا در اين زمينه بيان شده است. در اين فصل، پس از بيان مشکل موجود در مسئله قضا و قدر، که همانا هماهنگي بين اختيار و آزادي انسان با قوانين و سنتهاي تغيير ناپذير در جهان هستي است، راه حلّ ملاصدرا براي اين مشکل ارائه شده است. ايشان بر پايه نظام فلسفي حکمت متعاليه خويش، قضا و قدر را از مراتب علم الهي دانسته و جايگاه شرور در عالم قدر را تفسير و تقدير عالم قضا ميداند و بيان ميکند که علت وجود شرور، تضاد در عالم طبيعت و ماده است و اينکه علم خداوند هيچ منافاتي با اختيار انسان ندارد؛ چون متعلق علم پيشين خداوند، افعال انسان با وصف اختيار است. در پايان، پيامدهاي فلسفي، کلامي و اجتماعي اعتقاد به قضا و قدر بررسي شده است. از جمله مهمترين پيامدهاي جبر، توجيه عملکرد سياسي حاکمان، لغو بودن بعث انبيا، تعطيل عقل، بيبند و باري اخلاقي، و يأس و نوميدي است و از جمله پيامدهاي اختيار، ميتوان به توکل بر خداوند، شجاعت و دليري و حصول حالت خوف و رجا اشاره کرد. نتيجه اينکه اعتقاد به قضا و قدر، هيچ منافاتي با اختيار انسان ندارد؛ افزون بر آنکه اين باور، درجه ارزشمندي از معرفت خدا و مايه تکامل انسان در بعد عقل است و نيز آثار عملي فراواني دارد.