جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله رذایلی که ممکن است در افراد وجود داشته باشد عُجب است. یکی از جنبه‌های خودپسندی، ورود این رذیلۀ اخلاقی در عبادت است؛ خصوصاً در عبادات مستحبی و اعمالی که دیگران کمتر به آن‌ها می‌پردازند. اهمیت و ارزش این مسئله از آنجا روشن می‌شود که قرآن کریم نیز به آن اشاره کرده و عجب در عبادت را نکوهش کرده است. بر اساس یافته‌های تحقیق برخی از مهم‌ترین علل عجب عبادی عبارت‌اند از: ۱. توجه‌نداشتن به حقیقت عبادت؛ ۲. جهل انسان به جایگاه حقیقی خویش؛ ۳. توهّم حصول کمال از ظاهر عبادت؛ ۴. زهدورزی افراطی در عبادت؛ ۵. حماقت و سفاهت؛ ۶. مقایسۀ اعمال خود با دیگران. از جمله آثار عجب نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: ۱. نرسیدن به مرتبۀ عبودیّت؛ ۲. برقرارنشدن ارتباط مؤثر؛ ۳. کفران نعمت عبادت؛ ۴. فساد و بطلان عبادت. راه درمان عجب ناشی از عبادت نیز عبارت است از: 1. کسب معرفت و علم؛ 2. توجه به عیوب خویش و نقص عبادات. نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به روش تحلیلی‌توصیفی به رشتۀ تحریر در آمده است.

یکی از آیاتی که تفسیر آن محل اختلاف مفسّران بوده عبارت «و عَلَی الَّذینَ یُطیقونَه» در آیه 184 سوره بقره است. نظر به آنکه فعل «یُطیقونه» در این آیه مثبت بکار رفته، مفسّران را در فهم عبارت مذکور دچار چالش نموده است. نوشتار حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، در صدد است تا با گذاری به سیر تطوّر فهم این آیه در اندیشه مفسّران، زمینه‌ی فهم دقیق تر آیه را فراهم آورده و داده‌های لازم جهت داوری صحیح پیرامون شروط و استثنائات روزه در قرآن را بازیابی کند. با بررسی‌های انجام شده در این تحقیق روشن شد که بر حسب سیر زمانی از قرن اول تا عصر حاضر، به ترتیب سیر فهم مفسّران، مباحثی همچون؛ اختلاف قرائت، فرضیه نسخ، در تقدیر گرفتن حرف نفی یا فعل «کانوا»، بیان مصادیق «یُطیقونَه» و تبیین معنای دقیق این ماده در آیه مورد بحث بوده است. از میان این دیدگاه‌ها، تلاش مفسّران اخیر در قرن چهاردهم و پانزدهم در فهم آیه به برداشت صحیح از آیه کمک شایانی کرده است. این تلاش‌ها از طریق کشف حقیقت معنایی «یُطیقونَه» بوده که به مقارنت قید مشقّت در ماده «یُطیقونَه» انجامیده و در نظّرات مفسرانی از صحابه همچون ابن عباس هم بدان اشاره شده است.