جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بینامتنیت رویکردی نوین در عرصة نقد ادبی است که در قرن بیستم ژولیا کریستوا ناقد بلغاری - فرانسوی این نظریه را مطرح کرد. بینامتنیت دارای انواع مختلفی از جمله؛ دینی، تاریخی، اسطوره‌ای، قرآنی و... است و در زبان عربی به نام "التناص" شناخته شده و در آثار نویسندگان و شاعران بسیاری به اشکال مختلف نمود یافته است. از جمله شاعران مشهور عراقی قرن سیزدهم هجری، شیخ حسین ابن الحاج محمد آل‌نجف شاعر شیعه و مدیحه‌گوی اهل‌بیت نبوّت (علیهم‌السلام) است که با هنرمندی تمام از آیات قرآنی برای رساندن مفهوم و غرض خویش به خواننده بهره برده است. در این پژوهش سعی شده تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی چگونگی بازتاب جلوه‌های بینامتنیت قرآنی در شعر این شاعر شیعه و چگونگی تأثیرپذیریِ او از آیات زیبای قرآنی بپردازیم. نتایج نشان داده که شاعر به انواع رابطة بینامتنی کامل متنی، کامل تعدیلی، الهامی و مفهومی، تلمیحی با فراخوانی شخصیت‌های قرآنی، جزئی و واژگانی نظر داشته است و بینامتنیت جزئی و واژگانی بسامد بیشتری داشته و شاعر به واسطة این انواع بینامتنیت قرآنی به مواردی چون؛ ذکر فضایل پیامبران الهی، نام بردن از بت‌های عصر جاهلیت، عدم امانت‌داری انسان به خدا، تهدید کردن حاکمان ظالم، مفهوم مودّت و دوستی اهل‌بیت و نیز غافلان راه حقیقت اشاره کرده است که زیباییِ لفظی و معنوی اشعارش را دو چندان کرده است.

شاعران و مدیحه­سرایان اهل بیت (ع) از دیرباز مناقب و فضایل اهل بیت نبوّت را در قالب های شعری ریخته اند. امام علی (ع) شخصیت بی­نظیری است که بسیاری از شاعران شیعی و سنی به مدح و بیان فضایل‌ ایشان پرداخته و بدین گونه براعتقاد راستین خود نسبت به ایشان تأکید کرده­­اند؛ از آن جمله شاعر بزرگ شیعی در عراق، در قرن سیزدهم قمری، شیخ حسین آل­نجف، مدیحه­سرای اهل‌بیت (ع). در این پژوهش کوشش شده تا با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به دیوان این شاعر شیفتۀ شیعی، فضایل و مناقب مولای متقیان بررسی شود. نتایج حاکی است که شاعر در بیان فضیلت آن حضرت، با زبانی روان و صریح و با استناد به آیات و احادیث نبوی و نیز نهج‌البلاغه، حوادث تاریخی و جنگ­های مهم زندگی دوران آن حضرت چون جنگ بدر، حنین، احد، خندق و غیره را بازتاب داده و در این راه از زیبایی­های بلاغی چون تلمیحات، استعارات و تشبیهات زیبا بهره برده است. علاوه بر آن، شاعر برای بیان شجاعت و دلاوری امام، منزلت و شفاعت او، از حوادث مهم دوران آن حضرت چون لیلة‌المبیت، مسألۀ غدیر، ردُّ الشّمس، «قسیم النار والجنة» سخن به میان آورده است.

قرآن کریم به زبان‌های گوناگون ترجمه شده است و درجه توانایی مترجمین آن در درک قرآن، تفهیم آن به زبان مقصد یا هر دوی آن‌ها و همچنین آشنایی با دانش زبانشناسی و ترجمه شناسی متفاوت بوده است. ابوالفضل بهرام­پور یکی از این مترجمینی است که در ترجمه خویش توانایی بالایی در تفهیم و ترجمه متن قرآن کریم داشته است. البته ایشان نقاط ضعفی نیز داشته‌اند که مقاله حاضر بعد از بیان ویژگی‌های کلی سوره واقعه، ترجمه ابوالفضل بهرام‌پور را در اغراض مختلف بلاغی بررسی می‌کند؛ ابتدا به ویژگی بلاغی مانند تشبیه، استعاره، کنایه، تأکید، التفات و... در آیات سوره واقعه و سپس به مقایسه کردن آن اغراض بلاغی با ترجمه بهرام‌پور می‌پردازد. برخی از قصور ترجمه‌ها به سبب ساختار دقیق و پیچیده زبان قرآنی است که باعث شده مترجمان یک ترجمه را بر دیگری ترجیح دهند امّا برخی لغزش‌ها نیز به سبب غفلت در ساختار واژه و یا اسلوب صرفی، نحوی و بلاغی آن است؛ برخی نیز به ترجمه تفسیری دست زدند و بدون جدا کردن از اصل کلام از حواشی تفسیری به تفضیل و شرح پرداخته‌اند.

هنجارگریزی یکی از یافته‌های مهم فرمالیست‌هاست که اساس مباحث سبک‌شناسی را تشکیل می‌دهد. آن‌ها زبان ادبی را عدول از زبان معیار معرفی و سبک را نیز بر همین اساس مطالعه می‌کردند. قرآن کریم اگرچه یک متن ادبی نیست اما از لحاظ لغوی و زبانی و بلاغی، اعجازی شگفت‌انگیز محسوب می‌شود که بررسی آن با تکیه بر دیدگاه‌های نو، می­تواند در جهت دستیابی به یافته‌های نوین راهگشا باشد. پژوهش حاضر در صدد است با استفاده از روش تحلیلی- استنطاقی، به بررسی جزء بیست و نهم قرآن کریم از دیدگاه هنجارگریزی نحوی بپردازد.یافته­های پژوهش حاکی از آن است که هنجارگریزی نحوی در قالب تقدیم و تأخیر، با هدف برجسته کردن بخشی از کلام، حذف با هدف اختصار و زیبایی‌شناسی، التفات با هدف زیبایی کلام و نیز رسایی مفهوم، و تکرار، به دلیل تأکید نمایان شده است.