جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پا‌به‌پایِ سیر تاریخیِ دغدغه تربیت انسان، ارتباط او با خدا، خود، دیگران و طبیعت نیز به­عنوان ‌زمینه رشد عقلانی و منش اخلاقی مطرح­بوده­است. متون منظوم ادب فارسی سرشار از مفاهیم اخلاقی و ارزش­های والای تربیتی است که دو اثر گران­سنگ ادبیات عرفانی یعنی حدیقۀ سنایی و منطق­الطیر عطار از امهات آن محسوب­می­شود. در مقاله حاضر به بررسی اخلاق و ارتباط چهارگانه بشری در این دو اثر پرداخته­ایم. روش پژوهش کتابخانه­ای و نوع تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. نتیجه به­دست­آمده از پژوهش این است که ارتباط انسان برپایۀ وحدت وجود در منطق­الطیر نسبت به حدیقه بارزتر و بیشتر است؛ این مسئله به نوع ماهیت این دو اثر بازمی­گردد. در حدیقه سنایی رابطة انسان با خدا بیشتر بر مبنای رابطة «وجودشناختی» و «خدا- بنده» استوار است که نتیجه آن می­شود که فضای خوف­(از عقوبت الهی در انجام تکلیف) و ترک مالکیّت، بیشتر بر رابطة انسان با خدا استوار باشد تا رابطة عاشق و معشوق که در منطق­الطیر عطار نمایان است. در منطق­الطیر پیوندی که از راه عشق با معشوق حاصل­می­کند چنان است که او را با تمام کائنات، با تمام آنچه ماورای کائنات و با تمام آنچه برتر از کائنات تصور می­شود، پیوندمی­دهد

بی­تردید وحشی بافقی یکی از مشهورترین شاعران دوره صفوی است که اهمیت او در سبک خاص بیان اوست. هنرآفرینی در مضمون و بیان احساسات و عواطف شاعرانه با زبان روان و ساده وصمیمی وی را در زمره شاخص­ترین شاعران مکتب وقوع قرارداده­است. اشعاروی را از زوایای مختلف می­توان بررسی­کرد. درون­مایه­های عرفانی در اشعار وحشی بافقی به­ویژه در منظومه خلدبرین، از وجوه زیبای زبان و اندیشه­های اوست. نگارنده با پردازش توصیفی-تحلیلی اشعاروحشی، به این نتیجه رسیده که وی با آن همه شور و شرر عاطفی و الهام شاعرانه که داشته عشق عرفانی یکی از درونمایه­های فکری و شعری وی بوده­است. دربیشتر آن­ها، عواطف شدید و احساسات و درد و تألم درونی شاعر با زبانی روان و ساده و دلپذیر با نیرومندی هرچه تمامتر بیان­شده­ و اگرچه منظومه­های غنایی و عاشقانه وحشی، عشق مجازی او را نمایان­کرده­است، اما در عین حال خود آن را پلی برای حقیقت دانسته­است.

وجود شرّ قرن­ها، به عنوان مسئله­ای برای خداپرستان بوده­است. باور به اینکه جهان، با شمار زیاد شرور مخلوق و تحت نظارت مطلق خیر اعلی و قادر مطلق و دانای مطلق باشد، مشکل به­نظر می­رسد. اهمیت جهان­بینی درخصوص شرور تا بدان جاست که به عنوان یکی از مضامین مهم و برجسته، نه تنها در متون کلامی و فلسفی و حکمی، بلکه در متون عرفانی نیز به­وفور دیده­می­شود. در این مقاله نگارندگان پس از اشاراتی کوتاه به پاسخ­هایی که به مسئله شرور داده­شده­است، با روش توصیفی-تحلیلی، به مصداق­های مسئله شرّ در منظومۀ عرفانی حدیقه سنایی می­پردازند. حکیم سنایی از نظر اصول اعتقادی و کلامی دنباله­رو اشعری – ماتریدی است و در این سپهر فکری به آن اندیشیده است. نتیجه­ای که از این پژوهش به دست می­آید حاکی از آن است که سنایی با رویکردی عرفانی در مسئله شرور با حکمای الهی متفق­القول است و شرور را به­طور کلی نفی­می­کند. بر اساس منظومه فکری او، اراده الهی خیر محض است و این اصل از اساسی­ترین پایه­های جهان­بینی اوست و با تعبیرهای متفاوت از آن سخن­گفته­است.

حسامیزی ـ آمیختن ویژگی های دو حس از حواس پنج گـانه ظاهـری ـ از صور خیالی است که در ادبیات فارسی سابقه کاربرد طولانی دارد، اما نام گذاری و رواج آن به دوره معاصر برمی گردد. در این مثال پس از ذکر تعاریف و معرفی پیشینه کاربرد حسامیزی، درباره ساختار بلاغی و شکل دستوری آن مطالبی آمده و سپس انواع حسامیزی در غزلیات بیدل دهلوی از نظر ترکیب ویژگی های حواس با یکدیگر - که شامل نه گونه است- ارایه شده و سرانجام به معرفی گونه ای دیگر از این لطیفه ادبی - که حاصل ترکیب یک مفهوم انتزاعی (عقلی) با یک ویژگی از حواس ظاهری است - و تقسیم بندی پنج گانه ای که برای آن در نظر گرفته ایم، پرداخته شده است.