جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان رویکردهای مختلف و منظرهای متفاوت به انسان، فهم ادیبان و شعرا از این مفهومِ پیچیده و چندبعدی، ازجمله رویکردهایی است که می‎تواند ما را به درک بهتری از مفهوم انسان رهنمون شود؛ زیرا شاعر امکان بازنمایی یک مفهوم در شعر خود را در عالی‎ترین و لطیف‎ترین تعابیر در اختیار دارد. از این طریق با بازخوانی یک شعر می‎توان به فهمی دقیق از یک مفهوم در زمانه شاعر رسید. اینکه انسان سیاسی چگونه نزد ادیبان بازنمایی می‌شود، مسئله بسیار مهمی است که زاویه و بعد جدیدی از دانش انسان‎شناسی را می‎گشاید. در این پژوهش براساس روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‎شود به این پرسش پاسخ داده شود که دو شاعر نامی ایران یعنی احمد شاملو از دوره معاصر و حافظ از دوران کلاسیک، چه تصویری از انسان و انسان سیاسی ارائه می‎دهند؟ نتایج نشان می‎دهد که هر دو شاعر به مقوله انسان اسطوره‌ای، نگاهی ویژه دارند و تلاش می‎کنند تا جایگاه انسان در عالم هستی را تعریف و تعیین کنند. حافظ در جستجوی انسان کامل بوده که بردبار، صبور و امیدوار است؛ اما شاملو در جستجوی انسان زمینی‎شدۀ مبارز و سلحشور است که می‎تواند جهان پیرامون خود را بسازد؛ دو رویکرد متفاوت که در سیاست بهره‎های متفاوتی را به نمایش می‎گذارد. تحول سیاسی اجتماعی در دوره حافظ در سطح حداقلی، و تلاش برای تغییر و تحول اجتماعی در دوره شاملو در سطح حداکثری است. مقوله هویت، عنصر سوم و برجسته در شعر هر دو شاعر به ویژه حافظ است، که در امر اجتماع و تحول آن بسیار اهمیت دارد. برای حافظ دوگانه عقل و عشق (دل) همواره یک منازعه بوده است و تلاش می‎کند تا تصویری روشن برای انسان خموده در فضای بی‌تفاوتی ایجاد کند. شاملو نگاه انسان ایرانی را ارتقاء می‎دهد و با رویکردی فرا ایرانی به مقوله انسان، سطح متفاوتی از تفسیر از انسان را برای جامعه زمانه خود صورت‌بندی می‎کند.

هدف پژوهش حاضر بررسی مضامین امید، مقاومت و آزادی در اشعار حافظ و شاملو است. مسئله‎ای که پژوهش حاضر بر آن تمرکز دارد این است که دو شاعر نامدار ایران (حافظ از دوره کلاسیک و شاملو از دوره معاصر با دو قالب متفاوت شعری) چه مفاهیم سیاسی- اجتماعی را در شمار مفاهیم بنیادین در نظر می‎گرفتند و هر یک از آن‌ها چه ادراکی از آن مفاهیم را بازنمایی می‎کردند؟ پژوهش بر این فرضیه حاضر استوار است که از منظر حافظ و شاملو مفاهیم بنیادین سازنده جامعه عبارتند از «امید»، «مقاومت» و «آزادی» و رسالت شاعر در بازنمایی عناصر امیدساز، تشویق جامعه به مقاومت و مبارزه و تلاش برای تحقق آزادی در جامعه است. در این راستا با استفاده از نظریه بازنمایی ویکتوریا الکساندر، نگاه دو شاعر به جامعه زمان خود، با اتکاء به مفاهیم بنیادین سیاسی «امید»، «مقاومت» و «آزادی» تحلیل می‎شود. دستاورد پژوهش حاضر این است که هر دو شاعر آرمان‌گرا، دغدغه‌مند و تحول‌خواه می‎باشند و شعر این دو شاعر صرفاً شعری انتزاعی و در فضای تخیل نیست، بلکه تغییر و تحول اجتماعی از منظر دو شاعر اهمیت دارد.