جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در حوزه فرآیند معرفت دینی ادله متعددی برای اثبات ضرورت دین از منظر کلامی و فلسفی مطرح شده است. مقاله حاضر ادله ضرورت دین را از دیدگاه حکمت و لطف از منظر برخی از علما بازخوانی منطقی، بررسی و تحلیل می‌کند. در بیان خود، بیشتر به طریق متکلمان، ضمن تعریف نبی با ساختاری منطقی دو برهان می‌آورد که اوّلین برهان، برهانی است مبتنی بر حکمت خدا، با این بیان که مقصود از آفرینش انسان، مصلحت و منفعتی بوده که به انسان‌ها برسد، که در این زمینه بعضی از علما به اراده تشریعی معتقدند و بعضی به اراده تکوینی الاهی در دین قائل‌اند و بعضی علت نهایی را به علت فاعلی برمی‌گردانند و بعضی اراده را به اراده پیامبر و ولی، یعنی اینکه در نفس پیامبر و ولی، اراده‌ها حادث می‌شود وگرنه ارادهٔ خدا محل حادثات نیست که بخواهد ارادهٔ تشریعی حاصل شود. به عبارت دیگر، در نفس نبی یا ولی اراده‌هایی راجع به انسان‌ها وجود دارد، اما متعلقش منافع خود مردم است و در باب تکالیف به خود مردم برمی‌گردد و در مجرای وجوب برآوردن آن مصلحت در حکمت خدا، ضرورت دین و نبوت را اثبات می‌کند. دومین برهان، برهانی است مبتنی بر لطف که در آن استدلال، بعثت را مشتمل بر لطف در تکالیف عقلی و شرط در تکالیف سمعی می‌داند و پس از بررسی دو گزارهٔ لطف‌بودن بعثت در تکالیف عقلی و شرط‌بودن آن در تکالیف سمعی، ضرورت دین و نبی را تبیین و اثبات می‌کند.

در حوزه اندیشه دینی ادله متعددی برای اثبات ضرورت دین ارائه شده است. این مقاله به بازگفت منطقی و بررسی این ادله از دیدگاه حکیمان شیعه - ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا - می‌پردازد. این حکیمان پنج برهان بر ضرورت دین اقامه کرده‌اندکه عبارتند از: مدنیت، سعادت، هدایت، معرفت و عنایت. در میان این برهان‌ها، برهان مدنیت مورد اتفاق همه است و با باور به مدنی‌بالطبع‌بودن انسان، او را نیازمند اجتماع و سپس قانون عادلانه دانسته‌اند که در نهایت با تحقق آن ضرورت دین را اثبات می‌کنند. ابن سینا با طرح مسئله سعادت و شقاوت اخروی و اینکه راه شناخت و وصول به سعادت تنها به‌واسطه نبی است، ضرورت دین را اثبات می‌کند. در سه برهان دیگر که در آرای ملاصدرا آمده است، به‌تفصیل به ضرورت وجود نبی که همان ضرورت دین در جهت هدایت انسان، معرفت رب و عنایت حق‌تعالی است پرداخته شده است.