جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالقاسم میرفندرسکی (حدود ۱۰۵۰-970ق)، حکیم و فیلسوف عصر صفوی، در مشهورترین اثر خود با عنوان رسالۀ صناعیه مباحثی در باب موسیقی نظری دارد. از این نظر، او در بین فیلسوفان این دوره کم‌نظیر است. اما هدف میرفندرسکی، بر خلاف فلاسفۀ اوایل دورۀ اسلامی، نه آموزش فنی موسیقی از طریق متن مکتوب، بلکه استفاده از مثال موسیقی نظری برای توضیح اقسام صناعات (پیشه‌ها) است. در مقالۀ حاضر، که با هدف بررسی آراء فلسفی میرفندرسکی در ارتباط با موسیقی ذیل دسته‌بندی صناعات نوشته شده، با استفاده از روش کیفیِ تحلیل متن و مواد تاریخی و کتابخانه‌يی، ضمن مرور مختصر تاریخی بر احوال و آثار و اندیشه‌های میر، مقدمات نظری رساله و اصطلاحات بکاررفته در آن را شرح داده‌ایم تا از آنجا بتوان به مراد مؤلف از مثال موسیقی نظری پی ‌برد. مهمترین نتیجۀ ضمنی‌يي که از مباحث موسیقایی اثر میگیریم اینست که در این دوره، علما تمایز روشن و قاطعی میان علم و عمل موسیقی قائل بوده‌اند، تا آنجا که ممکن بود یک عالم دینی برجسته، برغم وقوف کامل بر موسیقی نظری، داشتن گوش موسیقایی، و حتی تدریس آن، از اشتغال عملی به موسیقی بپرهیزد و طلاب خود را نیز از آن برحذر دارد. این واقعیت را میتوان از نشانه‌های آشکار جدایی علم و عمل موسیقی در این دوران دانست.

سفالینه‌های نیشابور قرن ۳و۴ ه. ق، شاخصه‌‌ای ‌فرهنگی دارند. حضور مضامینِ‌ کتیبه‌ای از انواع خط‌کوفی به این خصیصه کمک می‌کند. شناخت ارزش‌هایِ معنوی نهفته در این آثار می‌تواند بخش ناملموس فرهنگ ایرانی- اسلامی قرن یاد شده را ملموس نماید تا در اذهان و فرهنگ امروزین حیات مجدد یابد. از این رو در نوشتار حاضر مضامینِ کتیبه‌ای، نمونه‌هایی از سفالینه‌های نیشابور قرن ۳و ۴ه. ق، از منظر معناشناسی، تجزیه و تحلیل شده، تا در دو نظامِ تصویر و کلام، بارمعنایی و مفهومیِ واژگان و عبارات در آیات و روایات بررسی شود.این پژوهش بنیادی به مدد اطلاعات کتابخانه‌ای به استناد از تفاسیرِ طبری، طبرسی در آیات قرآن و روایاتی از امام علی(ع) در نسخه غررالحکم و دررالکلم، ابیاتی از فردوسی در جهت تصدیق مفاهیم با روش توصیفی- تحلیلی به بررسیِ مضامین ‌کتیبه‌ای، برای جستجوی حقایقی از عادات، آداب و باورهای جوامع آن روزگار و تعاملاتشان پرداخته است.نمونه‌های آماری، تعداد ۶۷ اثر کتیبه‌‌دار با شناسایی در لایه‌های مختلف «موضوعی و مضمونی» انتخاب شده است. از این میان ۲۶ اثر در انواع مختلف مضمونی و لایه‌ای تجزیه شده و ۲۸ اثر در سطح واژگان و دستور، منجر به استخراج و تولید معنا و کارکرد شده است. همچنین، ۵۸ اثر در شناختِ معناداری و فرضِ نامعنایی درقالب آیه، روایت و شعر برای ارائه فهمِ معنا صورت پذیرفته است، در نهایت ۶ اثر از این آثار را برای اجرای ۴ اثر به عاریت گرفته شده است.حاصل این مطالعه، حاکی از مضامین‌کتیبه‌ای، نمونه‌های موردی (سفالینه‌های نیشابور قرن ۳و ۴ه. ق) است؛ که ارتباط نهفته‌ای میانِ لایه‌های تصویر و کلام برقرار بوده، نتیجتاً، حاملِ پیامی موثر با هدف جلب نظر مخاطب می‌باشند‌. بنابراین، همانندی و گستردگی علم معناشناسی نسبت به این آثار از چنان پیوندی؛ گویا، تکرار‌پذیر و انعطاف‌پذیر برخوردار می-باشند؛ که قابلیتِ بررسی و تلفیق با دیگر رویکرد‌هایِ زبانشناسی، بینامتنیت، گفتمان هرمنوتیک در هنر و ... را موجب می‌شود.

دوره قاجار از جهات گوناگون، عصری بسیار مهم برای تحقیق درباره تاریخ هنر ایران است. مهم‌ترین رخداد این دوره گسست تاریخی و معرفت شناختی در جامعه ایران در دوران انقلاب مشروطه بود. عصر قاجار از یک‌سو آخرین نمونه بازآرایی جامعه ایران بر اساس نظام اجتماعی- سیاسی کهن شهریاری ایرانی بود و از سوی دیگر در اواخر این عصر، نظام اجتماعی کهن شهریاری ایرانی، سوژه‌های اجتماعی آن، نوع هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و عقلانیت متناسب با آن به‌واسطه انقلاب مشروطه از هم پاشید و تاریخ جدیدی در ایران آغاز شد. همپای این تغییرات قدرت، نوع تصویرپردازی نیز تغییری اساسی کرد. مسأله اصلی این رساله یافتن مختصات روابط میان تغییر نمودار قدرت و تغییر نظام تصویرپردازی و رویت‌پذیری در جامعه ایران در دوره مشروطه و از این رهگذر یافتن مختصات نسبت میان تصویر و قدرت در جامعه ایران است. رساله حاضر بر آن است که این دو دگرگونی و تغییر یعنی دگرگونی قدرت و دگرگونی تصویر را در دوره قاجار متأخر انقلاب مشروطه در ارتباط با هم قرار داده و واکاوی کند و از این رهگذر نسبت میان تصویر و قدرت در جامعه ایران را بررسی کند. در این تحقیق از روش تحقیق توصیفی، تاریخی و تحلیلی و برای گردآوری داده‌ها از روش کتاب‌خانه‌ای و اسنادی، استفاده شده است. همچنین با بهره گیری از روش تبارشناسی تاریخی و نظریه قدرت/دانش میشل فوکو رابطه تصویر و قدرت در جامعه ایران در دو دوره پیش و پس از مشروطه بررسی شده است. هدف این رساله تبیین یکی از ویژگی‌های اجتماعی تصویر در جامعه ایران است. هدف آن است که مختصات رابطه قدرت و تصویر در جامعه ایران از خلال این پژوهش روشن‌تر شود. نتایج کلی حاصل از پژوهش نشان می‌دهند تصویر در جامعه ایران کارکردی معرفت شناختی داشته است، به این ترتیب که با تعیین امور رویت‌پذیر در جامعه در تدوین رژیم حقیقت در هر دوره تاریخی نقشی مهم بر عهده داشته است. تصویر با این کارکرد خود در ترسیم مرزهای عقلانیت انسان‌ها در هر دوره تاریخی دخالت کرده و در تأسیس سوژه‌های منقاد قدرت نقشی مهم بر عهده گرفته است. همین ویژگی، تصویر را برای قدرت مهم کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهند تصویر یکی از نقاط مهم فعلیت یافتن قدرت یعنی تأسیس سوژه‌های منقاد در جامعه است. بر این اساس تحقیق به این نتیجه رسیده است که در اواخر دوره قاجار و در فرایند انقلاب مشروطه، تصویر با تغییر رژیم حقیقت و فضای معرفت‌شناختی جامعه، و از این رهگذر تأسیس سوژه‌های جدید، نقش مهمی در تغییر نمودار قدرت بر عهده داشته است.