جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقوله­‌ی حیات طیبه به معنای زندگی شیرین و آرام­‌بخش، یکی از موضوعات بسیار مهم قرآن کریم برای حیات بشری است. بررسی ابعاد حیات طیبه با توجه به نیاز انسان به آن، در نیل به سعادت دنیوی و اخروی و از طرف دیگر، توان پاسخ­گویی قرآن کریم، با لحاظ جاودانگی و جهانی بودن آموزه‌های آن در عالم بشریت، حائز اهمیت فراوان است. هدف نوشتار کنونی، یافتن پایه‌ها و مقولات زیرین حیات طیبه برای حصول حیات طیبه در فرد و جامعه است. نتایج تحقیق کنونی با روش تحلیلی - توصیفی به همراه شیوه‌­ی استنطاقی از قرآن و با اسناد و منابع کتابخانه‌ای، ناظر به این حقیقت مهم است که عملیاتی شدن حیات طیبه به برخی پایه‌های نظری و روحی و رفتاریِ قرآنی، هم­چون باور‌مندی به توحید، نبوت، معاد، میل به زیبائی، درهم تنیدگی دنیا و آخرت و غیره نیاز دارد که بدون ملاحظه‌­ی آن­ها، حیات طیبه در جامعه‌­ی انسانی محقق نخواهد گردید. در واقع، موارد مذکور از زیرساخت‌های حیات طیبه شناخته می‌شوند که بنای حیات طیبه، روی آن­ها امکان­‌پذیر است.

پژوهش‌های اخلاق هنجاری، یک بخش از تحقیقات اخلاقی است که درباره ارائه طرح کلی از معیارهای ارزش اخلاقی و تعیین مصادیق خوب و بد بحث می‌کند. نقد و بررسی رویکرد اسلام‌شناسان غربی به امام حسین (ع) با توجه به نگاه نقادانه برخی از آنان، در جهت ارائه تصویر منفی از عملکرد آن حضرت، حائز اهمیت فراوان است. نوشتار حاضر با هدف نقد مطالعه برخی مستشرقان درباره امام حسین و نهضت ایشان نگارش یافته است و با روش توصیفی – تحلیلی می‌کوشد به این پرسش پاسخ بدهد که بر اساس چه دلایلی برخی مستشرقان قیام امام را ضدارزشی و غیراخلاقی دانسته و در نتیجه تلاش کرده‌اند بر عملکرد امام ایراد بگیرند؟ یافته‌های پژوهش نشانگر این است که اولاً، اثبات خدشه‌دار بودن نظرات مستشرقان و تثبیت تصویر مثبت اخلاقی از چهره امام حسین (ع) در دنیای معاصر غربی امکان‌پذیر است. ثانیاً، اتهام موضوعاتی، همچون قدرت‌طلبی، پاسخ به دعوت کوفیان و شهرت‌خواهی به امام با هدف ناهنجار نشان دادن قیام امام، به دلیل تکیه صرف بر روش تاریخ‌مندی و بی‌توجهی به روش پدیدارشناسی، نمی‌تواند پژوهشی کامل و صحیح به شمار بیاید.

نگره تکلیف زن به فرزندآوری در مقابل دیدگاه فمنیستها، دارای مبانی خاص از منظر قرآن کریم است. در این نوشتار، سعی شده است مبانی فوق، مورد بررسی قرار بگیرند. امروزه، ضرورت استحکام نظام اسلامی با اتکاء بر نیروی عظیم انسانی، اهمیت بررسی مبحث را روشن می‌نماید. هدف از انجام این تحقیق، نشان دادن وظیفه و تعهد شرعی زن در نهاد خانواده و جامعه با رویکرد قرآنی است. ضعف مبانی دیدگاه مخالف، منشأ تردید در صحت آنها به شمار می‌آید. نگارنده با روش تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیلی – توصیفی به همراه شیوه درون متنی، مبانی مورد نظر از منظر قرآن را تحلیل کرده است. یافته‌های پژوهش در این نوشتار، معطوف به این حقیقت مهم است که از منظر قرآن کریم، فرزندآوری برای زن، به لحاظ بقاء نسل، تحصیل اثر نیک، آرامش بخشی و سایر ادله، به عنوان یک تکلیف شرعی است. ضمن آنکه، فرزندآوری برای زن با احراز امکان پذیری آن، یکی از حقوق شوهر است و او می‌تواند در صورت امتناع زن از عمل بدان، درخواست طلاق نماید، لذا هیچ عاملی جز موارد استثنایی، نمی‌تواند به عنوان مجوّزی برای زن در استنکاف از عمل به این تکلیف شرعی به شمار بیاید.

مقوله تدبیر، از جمله مؤلفه‌های شاخص در حیات اجتماعی انبیا و اولیای الهی به شمار می‌آید. خداوند، با توجه بر جایگاه بی بدیل آن در نیل به سعادت یا هلاکت انسان، الزامات راهبردی مختلفی را جهت نیل به اهداف و موفقیت آنان در برنامه‌ریزی‌های بلند مدت و بهبود آن، در لابلای آیات قرآن بیان فرموده است. تحلیل و تبیین مؤلفه‌های اداره امور در زندگی اجتماعی انبیا برای نیل به اهداف الهی و انسانی، حائز اهمیت فراوان است که در پژوهش‌های محققان مشاهده نمی‌شود. یافته‌های پژوهش با روش توصیفی - تحلیل مضمون و درون متنی در آیات قرآن، معطوف به این حقیقت مهم است که در امر مدیریت اجتماعی، مؤلفه‌هایی مهم و راهبردی وجود دارد که می‌توان با التزام نظری و عینی به هر یک از آن­ها، هم مدیریت اسلامی را به نمایش گذاشت و هم جامعه اسلامی را در نیل به اهدافش کمک نمود. در نتیجه می­توان مدعی شد که برای نیل به اهداف مطلوب، شناخت محورهای مذکور و عمل به آن­ها از لوازم لاینفک تدبیر و مدیریت اسلامی به شمار می‌آید.

دعا، حلقه اتصال میان انسان و خداوند به‌شمار می‌آید که در گونه‌های مختلف، ظهور و بروز می‌یابد. آیه شریفه 55 سوره اعراف «اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ»، یکی از آیاتی است که برخی از مفسران اسلامی ازجمله زمخشری، ضمن حکم به وجوب یا استحباب صدای آهسته و پنهانی در قرائت دعا، به عدم جواز جهر و رفع صوت در دعا حکم نموده‌اند. پژوهش درباره صحت و سقم این حکم، از اهداف این نوشتار است. نتایج تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به همراه درون‌متنی، بیانگر این نکته مهم است که ادله مختلف این برداشت تفسیری، از آن جمله قرب خداوند به انسان، رعایت ادب در دعا، پرهیز از ریا، دعای حضرت زکریا با صدای آهسته، تساوی دعا با ذکر، صدق بدعت و ...، نه‌تنها با روح دعا منافی است، بلکه با ظواهر آیات الهی هم در تضاد روشن است. ضمن آنکه توجه به سیره ائمه معصومین (ع) در موقعیت‌های مختلف، اقتضای حالات و مقامات مختلف، صدق تعظیم شعائر الهی بر جهر در دعا و ...، جواز صدای بلند و دسته‌جمعی در دعا با شرایط خاص را اثبات و تأیید می‌نمایند.

اسلام بر محور توحید و شرک، برکَننده بنیان دین است. توحید هم بر اوصاف، افعال و اسماء خداوند استوار است. در این میان، صفت عزت به عنوان یکی از اوصاف، تجلی­بخش وحدانیت اوست. پژوهش کنونی، در نظر دارد توحید عزت بنیان و به تبع آن، تربیت متکی بر عزت را بررسی نماید. یافته­های پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی آیات قرآن کریم، معطوف به این حقیقت مهم است که اتصاف خداوند به عزت، به دلیل برخورداری خداوند از مقولاتی همچون: ولایت، ربوبیت، حاکمیت مطلق، اطاعت خاضعانه عالم هستی و... است. بر اساس تحلیل مفهوم قرآنی عزت و بازشناسی مبانی آن با رویکرد توحیدی، اصل عزت به مثابه مأخذ برهان اثبات توحید عام قرار می­گیرد. این مأخذ، ابعاد جدیدی از نقش توحید عزی در امر تربیت را نشان می‌دهد.

در حوزۀ زبان‌شناسی، وجود ترادف یا عدم وجود ترادف در الفاظ عربی، یکی از مباحث بحث‏برانگیز میان دانشمندان اهل لغت به شمار می‌آید. به تبع آن، وجود ترادف یا عدم آن در قرآن کریم نیز، از موارد اختلافی بین قرآن‏پژوهان است. در این میان، تاریخ تفسیر قرآن کریم، گویای آن است که برخی از مفسران، مانند طبرسی، زمخشری و دیگران با قول به ترادف در قرآن، موافق هستند. در مقابل، بعضی دیگر هم، مثل سیوطی و مرحوم استاد معرفت و سایرین، خلاف این را اعتقاد دارند. در این مقاله، ضمن تبیین ادّلۀ هر یک از موافقان و مخالفان قول به ترادف، چالش‌های برخواسته از پذیرش ترادف در قرآن هم، مورد کندوکاو قرار گرفته است. رهاورد این پژوهش، با روش انتقادی، تحلیلی و شیوۀ درون‏متنی، معطوف به این حقیقت است که اولاً، قبول ترادف در قرآن کریم بر اساس ادّلۀ محکم مخالفان ترادف، امکان‏ناپذیر است. ثانیاً، قول به وجود ترادف در قرآن، پیامدهای منفی، همچون حاکمیت افکار سطحی و ساده از فهم معانی آیات، طرح حشو و زیاده در الفاظ قرآن، مخدوش شدن اعجاز قرآن در ابعاد مختلف آن و غیره را به همراه می‌آورد که التزام به آنها را، هیچ قرآن‏پژوهی نمی‌پذیرد.

عالمان مسلمان با تدبر در آیات قرآن، و تحلیل توحید، به اقسام مختلفی از توحید اشاره می‌نمایند. اثبات وحدانیت خداوند با تحلیل اسماء، افعال و اوصاف خداوند، بخش مهمی از طرق تثبیت توحید و تبیین اقسام آن به شمار می‌‍‌آید. تحلیل حقیقت توحید با نگرش عزت، می‌‍‌تواند یکی دیگر از منابع مهم اصطیاد توحید باشد. اثبات توحید بر پایۀ اصل عزت در پژوهش‌‌های پیشین دیده نمی‌شود. ضرورت بحث کنونی در نوع شناخت یگانگی خداوند، به لحاظ کسب نگاهی جدیدتر به عزت و اثرگذاری توحید مبتنی بر عزت در زندگی انسان است. در این مقاله، با روش توصیفی _ تحلیلی از آیات قرآن و احادیث، توحیدِ عزت‌بنیان بررسی می‌‍‌شود. بر اساس تحلیل مفهوم قرآنی عزت و بازشناسی آن با رویکرد توحیدی، اصل عزت به مثابۀ مأخذ برهان اثبات توحید قرار می‌‍‌گیرد. این مأخذ، ابعاد جدیدی از توحید را نشان می‌‍‌دهد. یافته‌‌های پژوهش، معطوف به این حقیقت است که توحیدِ عزت‌بنیان و ویژگی‌‌های آن، از آیات و احادیث قابل اصطیاد است.

تبیین متعلق فراغت و از آن مهم‌تر، یافتن متعلق نصب و نوع قرائت فعل آن، یکی از دغدغه‌های ذهنی مفسران در تفسیر آیه شریفه 7 سوره شرح به شمار می‌آید. اختلاف مذکور، از این ‌جهت حائز اهمیت است که به نظر مفسران شیعی، مفاد آیه به مسئله امامت ربط پیدا می‌کند، ولی از منظر عالمان اهل سنت، مفاد آیه از مسئله مذکور، بیگانه است. مفسران اهل سنت، با نفی قرائت «فانصب» با کسره، به گمان اینکه معنای ولایت و امامت، تنها با قرائت فوق، قابل اصطیاد است، درصدد نفی قرائت با ادله ضعیف برآمده‌اند، درحالی‌که مفاد مزبور بر اساس یافته‌های پژوهش کنونی، با قرائت فتحه کنونی هم، قابل‌اثبات و اصطیاد است. ایجاد ارتباط بین آیه شریفه و مقوله غدیر و تثبیت آن، از نوآوری‌های مقاله به شمار می‌آید؛ چراکه دلایل کافی از قرآن و غیر قرآن، بر این ادعای مهم قابل اقامه است. در نوشتار حاضر، تلاش بر این است که با شیوه توصیفی، تحلیلی و انتقادی، بعد از بررسی ادله مخالفان و موافقان، صحت ادعای مفسران شیعی با انواع دلایل و ارتباط آن با مسئله مهم غدیر اثبات گردد.

در تاریخ غرب، ادعای تقابل یا تعامل علم و دین از دیرباز محل گفتگو بوده اسـت. بهخصـو از دوران رنسانس به بعد، مباحث مذکور میان علم و انجیل پی گرفته شد .در دوران متأخر ،مستشرقان نیـز درصدد برآمدند، همین ادعا را در ارتباط بین علم و قرآن تسری بخشند. آنان با اقامه ادعاهای مختلفـی هم ون: ابهام حقایق قرآنی، رازگونه بودن، آزمونناپذیری، یقینپذیری ،اسـرار گونـهای و. .. ،سـعی در اثبات این مسئله برآمدند .در این نوشتار ،با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی تلاش بر این است که با تمسک به برخی از آیات مختلف قرآن، بهجای ادعای تعارض میان علم و قرآن کـریم، توافـق و تعامـل میان آن دو در ُبعد علوم تجربی قطعی تثبیت گردد. ازاینرو ،با نقد و بررسـی هـر یـک از دلایـل آنهـا ، نتیجه گرفته شد که تنها بین فهم انسان از حقایق هستی و فهم قرآنی ،ممکن اسـت ،تعـارض ظـاهری و سطحی رخ بدهد که این مسئله، به معنای تعارض واقعی میان علـم تجربـی قطعـی و معـانی واقعـی و صریح قرآن کریم نخواهد بود