جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رویکرد کلامی امامیه و اشاعره در زمینه آموزه نجات اخروی با توجه به مبانی‌شان متفاوت است. با این حال، گاه درباره اسباب نجات، دیدگاه واحدی دارند. امامیه، توحید افعالی را فراگیر می‌دانند و به غرض‌مندی در آن معتقد شده‌اند و با التزام به حسن و قبح عقلی اشیا، انسان را در افعالش مختار می‌دانند. آنها حکمت، عدالت الاهی و اختیار را از مبانی شناخت نجات می‌دانند و آزادی را، مبنای کمال‌یابی برای انسان شمرده‌اند؛ اما اشاعره، یگانه عامل مؤثر در ایجاد اعمال بندگان را قدرت الاهی می‌دانند و انسان را کاسب آن. آنها به حسن و قبح شرعی قائل شده‌اند و غرض‌مندی در افعال خدا را رد می‌کنند و انسان را در انجام‌دادن افعالش مجبور می‌دانند. متکلمان امامیه و اشاعره مؤمنان مخالف مذهب و حتی با شرایطی ادیان دیگر را از نجات‌یافتگان می‌دانند. امامیه، اعتقاد به امامت اهل بیت b را از جمله اسباب نجات برمی‌شمرند و اعطای ثواب به بندگان را، از باب تفضل و استحقاق می‌دانند. آنها با تمسک به حکمت و عدالت الاهی، ثواب و کیفر برای نیکوکاران و بدکاران را بر مبنای عدالت استوار می‌دانند که بدون پاداش و کیفر اخروی مخدوش می‌شود؛ اما اشاعره اعطای ثواب به مؤمنان را صرفاً تفضل خدا می‌دانند. آنها با نفی رابطه علیت در میان اشیا و تمسک به قاعده عادت‌الله، تکلیف مالایطاق را مجاز می‌دانند و معتقدند هر چه خدا انجام دهد عین حکمت و عدالت است، هرچند در نظر عقول عادی انسان‌ها ظلم به حساب آید.