جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرق‌شناسی در راستای مقاصد امپریالیسم کمک شایان توجهی به تحکیم و سلطۀ تمدن غرب کرده است. هدف اصلی عبارت از هویت و تمدن‌زدایی از شرق(به‌معنای اخص اسلام) بوده است. این اغراض نه تنها در ابعاد سیاسی-اقتصادی، بلکه در ابعاد معرفتی-دانشی(مثلاً برخی از نظریه‌های علوم اجتماعی) از سوی غرب دنبال شده است. این مقاله تلاش می‌کند تا نشان دهد چگونه در گفتمان سیدحسن نصرالله نوعی ساخت‌زدایی و انگاره‌زدایی از شرق‌شناسی و توجه دادن به تمایزات هویت تمدنی اسلامی پیگیری شده است. برای این منظور، از روش تحلیل گفتمان(با تأکید بر تحلیل گفتمان استعماری) و روش نمونه‌گیری کامل در میان 853 سند الکترونیکی از بیانات سیدحسن نصرالله استفاده شده است. یافته‌ها و نتایج در 12 محور صورت‌بندی شده‌اند: 1- وجوه سازندۀ هویت 2- عوامل تهدیدکنندۀ هویت 3- وارونه‌سازی هویتی توسط استعمارگران 4- خنثی‌سازی هویتی توسط جبهۀ اسلامی 5- ماهیت و ابعاد فرهنگ اسلامی 6- اهمیت و جایگاه انقلاب اسلامی ایران 7- گفتمان آینده‌شناسانۀ آخرالزمانی 8- رویارویی تمدنی حق و باطل 9- ابعاد و مصادیق پروژه‌های دشمن چند-وجهی 10- ابعاد و مصادیق وضعیت واقعی دشمنان 11- عوامل و مصادیق تقویت‌کنندۀ تمدنی و فرهنگی اسلام 12- گفتمان فقهی.

در سنت و میراث جامعه‌شناسی تفسیری «ماکس وبر»، به موضوعات معرفتی و روشی برجسته‌ای حاصل از تلائم ذهن و واقعیت تجربی توجه شده است. با بازخوانی آرای وبر، اصلی منکشف می‌شود که می‌توان آن را به‌عنوان اصل «قوم‌مداری روش‌شناختی» صورت‌بندی کرد. این اصل واجد ظرفیت‌های مهمی هم برای زایش و هم برای تحول علوم اجتماعی(فرهنگی) است. این مقاله تلاش کرده است تا با استفاده از روش پژوهش اسنادی و رویکرد نظری «دنی کوش»، مؤلفه‌های اصل مذکور را در پنج محور استخراج و تحلیل کند که آن محورها عبارت‌اند از: «خوانشی دیگر از ربط ارزشی و علاقۀ فرهنگی»، «تجربی-واقعی بودن علوم فرهنگی»، «عزیمت از ارزش فرهنگی به ارزش‌های فرهنگی»، «جهان‌شمول‌گریزی علوم اجتماعی» و «عقلانی‌شدن‌های گوناگون در بستر فرهنگ‌ها». نتایج نیز شامل سه محور «مفروضات جهان‌شناختی»، «مخاطرۀ معرفتی» و «سلطۀ علمی برآمده از خطای روش‌شناختی» هستند.

شبکه‌هاي اجتماعي مجازي فرصت‌ها و قابليت‌هاي متنوعي را در اختيار کاربران قرار مي‌دهند؛ اما تهديدات، انحرافات و کژکارکردهاي سايبري را نمي‌توان ناديده انگاشت. اين مقاله مي‌کوشد با استفاده از تکنيک فراتحليل به بررسي و ارزيابي 112 پژوهش انجام‌شده از ابتداي دهۀ کنوني (97-1391) بپردازد. فراتحليل کمک مي‌کند تا سياست‌گذاري پژوهشي، هدف‌گذاري آيندۀ پژوهشي، رفع خلأها و کاستي‌هاي پژوهشي، شناخت حوزه‌هاي تمرکز، تمهيدات باليني براي اقشار آسيب‌پذير و اتخاذ تدابير مداخلاتي و پيشگيرانه تسهيل شود. يافته‌ها و ارزيابي‌هاي اين مقاله موارد زير را دربرمي‌گيرد: فراتحليل اطلاعات زمينه‌اي؛ فراتحليل رويکردهاي پارادايمي؛ فراتحليل انواع آسيب‌هاي اجتماعي شبکه‌هاي مجازي به‌عنوان متغيرهاي وابسته (Y) و سنخ‌شناسي آنها؛ فراتحليل مسئله‌محوري و فرضيات موجود؛ اعتبار و روايي يافته‌ها. در پايان مقاله، دستاوردها و محورهاي تحليلي پژوهش، شامل انعکاس راهکارها در پژوهش‌هاي تحليل‌شده، ملاحظات و استلزامات فرهنگي و اجتماعي، و راهبردهاي پيشنهادي و عملياتي براي برون‌رفت از آسيب‌هاي شبکه‌هاي اجتماعي ارائه شده‌اند.

ایده‌پردازی برای شاخصه‌های تمدن اسلامی یا مؤلفه‌های تمدنی جامعۀ اسلامی از جمله تلاش‌های مشترک شهید مطهری و سیدقطب بوده است. شهید مطهری یکی از متفکران برجسته در جریان فکری انقلاب اسلامی و سیدقطب یکی از متفکران تأثیرگذار در جریان‌های سلفی­گرایی معاصر (از جمله القاعده و داعش) به‌شمار می‌روند. این مقاله، با استفاده از روش‌شناسی بنیادین و روش پژوهش اسنادی، پنج مؤلفۀ زیر دربارۀ تمدن اسلامی را از نظر این دو متفکر به‌طور تطبیقی تحلیل می­کند: 1. هستی‌شناسی و جهان‌بینی اسلامی؛ 2. منزلت و جایگاه باورهای اسلامی در تمدن‌آفرینی؛ 3. نقش جهاد، تحرک و اصلاح اجتماعی در تمدن‌سازی؛ 4. چگونگی رابطۀ تمدن اسلامی در مصاف با سایر تمدن‌ها و جوامع؛ 5. کیفیت تولید و انتقال علم در تمدن اسلامی. در مجموع، به نظر می‌رسد که با وجود برخی اشتراکات (از جمله در مبانی هستی‌شناختی)، تفاوت‌های آشکاری در ابعاد معرفتی متأثر از سنت‌های فکری متفاوت (تفکر عقلانی شیعی در مقابل نگرش کلام اشعری و ظاهرگرایی) در نزد آن دو متفکر قابل شناسایی هستند.

در پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد نظری روش‌شناسی بنیادین، روش تحقیق اسنادی و با نگرشی تفسیری و اکتشافی، محدوده و برخی از شاخصه‌های رئالیسم علمی مندرج در معرفت اجتماعی سید جمال‌الدین اسدآبادی شناسایی شده است. سید جمال‌الدین با استفاده از بینش هرمنوتیکی و بر اساس مفاهیم قرآنی از جمله عقل، علم و جهاد تلاش کرده است ظرفیت معرفت دینی را در جهان مدرن آشکار کند. قرین بودن علم و دین یکی از اصول معرفت‌شناختی اوست. به اعتقاد سید جمال‌الدین، ضرورت کاربردی‌سازی علوم اسلامی و توجه مسلمانان به سایر روش‌های علمی از جمله روش‌های مکتب اثباتی می‌تواند در تقویت بُعد معرفتی و علمی کشورهای اسلامی و در نتیجه، احیای مجدد تمدن اسلامی سهم مهمی داشته باشد. به ‌نظر می‌رسد در پرتو منطق روش‌شناختی و معرفت‌شناختی سید جمال‌الدین، نوعی توصیه به مؤلفه‌های پارادایمی رئالیسم علمی می‌تواند در به‌کارگیری معرفت دینی و قرآنی در کنار سایر روش‌های علمی و تجربی مدرن سودمند باشد. همچنین از جمله ویژگی‌های عملی معرفت اجتماعی سید جمال‌الدین، روحیۀ عمل‌گرایی و پراکسیس (عقیده و جهاد) است.

مناقشات گفتمانی عرصه های سیاسی و فرهنگی در جامعه، بر نهادهای اجتماعی تأثیر می گذارد. در این میان، نهاد خانواده، به منزلة کانون سبک زندگی، در معرض الگوسازی گفتمان ها قرار می گیرد. در ایران، پس از انقلاب اسلامی، توجه به الگویی از خانواده برای تحقق سبک زندگی اسلامی ایرانی و کاستن از برخی مسائل اجتماعی و فرهنگی، ضروری تلقی شده است. در این مقاله، با استفاده از نظریات تحلیل گفتمانی و بر اساس روش تحلیل گفتمان (مدل تحلیلی ترکیبی فرکلاف، لاکلاو و موفه) می کوشیم تا مؤلفه های الگوی خانوادۀ اسلامی ایرانی را به عنوان محصول و کفایت تجربی گفتمان انقلاب اسلامی در سه سطح توصیفی، تفسیری و تبیینی تحلیل کنیم. بر طبق نتایج مقاله، الگوی خانوادۀ اسلامی ایرانی بر محور مفاهیم «عدالت محوری»، «اصالت فرد و جمع»، «ارزش های اسلامی» و «فرهنگ ایرانی» مفصل بندی شده و دال مرکزی آن «اسلام و فرهنگ ایرانی» است. همچنین این الگو با ارکان هویتی جامعۀ ایران سازگاری و تناسب دارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.