جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خواجه احمد کاسانی (866 ـ949 ق) از عارفان معروف نقشبندیة ماوراءالنهر است که بیش از سی‌رساله در حوزة عرفان تألیف کرده است. بیشتر این رساله‌ها به‌ صورت نسخة خطی در کتابخانه‌های مختلف موجود و به صورت معدود و پراکنده در چند مقاله یا پایان‌نامه معرفی و یا تصحیح شده‌اند. موضوع رساله‌ها، عرفانی و تعاریف اصطلاحات گاه مشابه کشف المحجوب و گاه شرح دیدگاه‌های بهاءالدین نقشبند است. البته در این میان دیدگاه‌های خاص و متفاوت عرفانی وی نیز دیده می‌شود. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی ـ تحلیلی، تلاش دارد ضمن مطالعة رساله‌های کاسانی، دیدگاه‌های عرفانی وی و تعاریفش را از برخی اصطلاحات بررسی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد کاسانی در بیان دیدگاه‌ها و اصطلاحات عرفانی، از الگوی معرفتی خاصی پیروی نمی‌کند و در هر رساله، موضوعی مشخص را محور قرار داده است. در بیشتر رساله‌های وی به صورت تقریبی مطالب پراکنده و پرتکرار دربارة برخی اصطلاحات عرفانی چون: فنا و بقا، غیبت و حضور و... دیده می‌شود. تعاریف وی از این اصطلاحات گاه برگرفته از کتاب‌های عرفانی پیشین و گاه برساختة خودش است. کاسانی در شرح موضوعات عرفانی به شدت تحت تأثیر مولانا است و در رساله‌های وی استشهاد به ابیات مثنوی بسیار دیده می‌شود.

انسان کامل یکی از اصطلاحات مهم و رایج در متون عرفانی است که ﻇﻬﻮر ﻣﻔﻬﻮم آن ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻢ زﻣﺎن اﺳـﺖ. اسرار الشهود، نام اثر عرفانی شیخ محمد اسیری لاهیجی، عارف قرن نهم هجری قمری است، که در آن به مضامین عرفانی و مفاهیم انسان کامل پرداخته شده است. پژوهش حاضر با هدف شناخت انسان کامل در اثر فوق، به روش توصیفی- تحلیلی؛ ابتدا نسبت انسان کامل را با خداوند متعال، سپس نسبت او را با عالم هستی و همچنین مسئله رسالت و ولایت انسان کامل را مورد بررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در آراء عرفانی شیخ محمد لاهیجی، انسان کامل مظهر تجلی ذات حق تعالی است، که با زدودن زنگار تعین های عدمی و مجازی، به درک وحدت وجودی نائل گشته، و سیر الی الله بالله را پیموده است. از نظر لاهیجی انسان کامل در بینش متعالی وحدت وجودی، شایسته خلافت الهی در عالم گشته است. رهبری و ولایت بر مخلوقات منحصر در ذات او است. لاهیجی در اسرار الشهود با اشاره به نشانه ها، هدایت و ولایتِ خلق را به عهدة انسان کاملی می داند که راه او صراط المستقیم است و خداوند او را به خلق نیک آراسته است. در واقع لاهیجی بدین معنی اشاره دارد که انسان کامل صورت حق تعالی در عالم ماده است.

عرفان اسلامی بی‌گمان، نشان‌دهنده‌ی هویت فرهنگی، اجتماعی، ملی و دینی یک کشور است که به آثار شاعران زیبایی می‌بخشد و به‌عنوان یک میراث ادبی ارزشمند، آیندگان از آن بهره می‌برند.، مقاله‌ی حاضر به بررسی اصطلاحات وتعبیرات عرفانی در دیوان فرصت الدوله شیرازی اختصاص دارد. روش پژوهش در این مقاله به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد. هدف از این مقاله نشان دادن شیوه‌ی استفاده فرصت ازاصطلاحات و تعبیرات عرفانی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که فرصت همانند بعضی از شاعران پیش از خود به کلمات بار معنایی تازه‌ای داده است. مانند بحر عشق، دیوار عشق، کمند عشق و خیال عشق. فرصت از شاعران عارفی است که در اشعار خود از اصطلاحات میخانه‌ای به‌وفور استفاده می‌کند و به ترکیبات قابل‌توجهی دست می‌یابد که یکی از این اصطلاحات رند می‌باشد که با استفاده از آن به ترکیباتی مانند: رند خراباتی، رند خرقه سوز، رند قدح خواره، رندان بینا و رند پابرجا دست می‌یابد.

کتاب تذکره الاولیاء از آثار ارزشمند عرفانی است که عطار نیشابوری در هر ذکر آن با آوردن روایات و سخنان حکمتآموز به معرفی مشایخ و عرفای بزرگ پرداخته است. قسمت اعظم این کتاب را روایاتی از زندگی و منش مشایخ با ساختار روایی تشکیل میدهد. در این روایات به جز شیخ، شخصیتهای نسبتا ثابت دیگری نیز وجود دارند که یکی از این شخصیتها کودکان هستند. کودکان در این کتاب دو چهرة متفاوت دارند؛ گاه تنها کودک هستند در معنای خاص خود وگاه شخصیتی در حد «پیر» و «زبان غیب» دارند. در این مقاله با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند و تحلیل محتوا در تذکرهالاولیاء عطار، به معرفی نمودهای شخصیتی کودکان به عنوان انسانی در بطن جامعه پرداخته شده است تا ضمن بررسی دوران کودکی و دیدگاه مشایخ آورده شده در این کتاب نسبت به کودکان، جلوههای مختلف شخصیتی و ایفای نقش آنان در روایات این اثر عرفانی نشان داده شود.