جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آیات بحث‌برانگیز قرآن کریم آیة 34 سوره مبارکه نساء است که پیرامون مسائل خانواده و روابط زناشویی و سرپرستی مرد در این کانون گفتگو می‌کند. در این آیه زنان به دو گروه صالحه و ناشزه تقسیم شده‌اند و برای درمان نشوز آنان، سه راهکار بیان شده که یکی از آن‌ها «هِجر» زنان در خوابگاه‌هایشان است. پژوهش پیش رو، برای یافتن مفهومی نزدیک‌تر به‌واقع، با روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه‌ مفسران را درباره مفهوم دستور قرآنی ﴿وَ اهجُرُوهُنَّ فِی المَضَاجِعِ﴾ مورد بررسی و تحلیل قرار داده و پس از بررسی بسیاری از تفاسیر، نتیجه می‌گیرد که اقوال مفسران درباره این بخش از آیه به شش معنای عدم آمیزش، پشت کردن، ترک خوابگاه، سخن نگفتن، درشتی و بدزبانی، بستن و زندانی کردن تقسیم می‌شوند و به نظر می‌رسد بهترین معنا، معنای نخست، یعنی عدم آمیزش و ترک جماع باشد.

کلیدهای فهم قرآن کریم، بسیار هستند و هر شخص با توجه به درک خود و سطح دانشی که دارد، به نحوی می‌تواند از این دریای بیکران استفاده کند. این کتاب الهی از عموم مردم خواسته به هر شکلی که می‌توانند، قرآن را فهمیده و در زندگی خود پیاده کنند. تفکّر، تعقّل، تفقّه و... . یکی از راه‌های فهم قرآن کریم، تدبّر در آن است که در عصر حاضر با استقبال چشمگیر اندیشمندان قرآنی همراه بوده و همواره مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. تدبّر در قرآن با روش‌های مختلفی آموزش داده می‌شود که در این پژوهش یکی از آن‌ها مورد بررسی، تحلیل و نقد قرار می‌گیرد. پژوهش حاضر سعی کرده­است تا با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و نقد شیوة «تدبّر سوره‎محور در قرآن» در ایران بپردازد و کارکردهای آن را در ایران و دیگر جوامع اسلامی بررسی نماید. نتایج حاصل در خلال این پژوهش این بود، پیروان این شیوه بر­آنند تا با آموزش ساده و سلیس تدبّر، شیوه‏ای نو ابداع کنند، ولی به نظر می‏رسد روش تدبّری ایشان بسیار نزدیک به روش‌های تفسیری است و شاید بتوان گفت تدبّری که در این شیوه آموزش داده می‌شود، همان تفسیر است. تنها تفاوتی که با تفسیر مشاهده می‌شود، قرائت کامل سوره پس از گذشت هر یک از مراحل تدبّر در طول سور، رسم نمودارها و دعا است که پایان سوره انجام می‌شود.

مسأله‌ حشر، از ویژگی‌های مهم جهان آخرت است که آیات بسیاری از قرآن به این مسأله اختصاص پیدا کرده و در آن حالات مختلف حشر انسان‌ها بیان شده است. یکی از آن‌ها، حشر به صورت از دست دادن بینایی (حشر أعمی) است که مربوط به انسان‌های بی‌توجه از یاد خدا است. خداوند می‌فرماید: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى» (طه/ 124) پیرامون «حشر أعمی»، نظرات گوناگونی مطرح شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیل و با ابزار کتابخانه‏ای به بررسی و تحلیل این موضوع بپردازد؛ نتایج حاصل نشان می‎دهد با توجه به سیاق آیه‌ 24 سوره‌ طه، مراد از حشر أعمی، از دست دادن حس بینایی ظاهری یعنی از دست دادن بینایی چشم سر است که از جانب خداوند متعال، عذابی برای بی‌توجهان از یاد خدا و آیات شریفش است. کور دلی نتیجه اعراض از یاد خداوند و نابینایی حس باصره است. این حس (فقدان بینایی ظاهری)، شامل همه گناهکاران نمی‌گردد بلکه مختص به گروهی است که از یاد خدا روی‌گردان شده و آیات الهی را به دست فراموشی بسپارند.

تدبر دستوری همگانی است که انجام آن در قرآن برای عموم میسّر دانسته شده است؛ صاحب‌نظران علوم قرآنی در پی ساده‎ترین راه برای آموزش تدبر در قرآن به عموم مردم روش‌هائی را به دست داده‌اند. ازجمله روش‌های ارائه شده، شیوة سوره-واژه‎محور است. شیوه‌ای که برای تدبر در قرآن، تکیه محض بر واژه و یا بر یک سوره خاص نداشته؛ بلکه به‌صورت تلفیقی به کلمات و سوره‌ها می‎پردازد. این مقاله به شیوۀ کتابخانه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی به نقد شیوة تدبر سوره - واژه‌محور قرآن کریم و کارکردهای پرداخته‌است. در شیوۀ سوره – واژه محور، تدبر احاطه بر غرض نزول کلمات، آیات و سوَر معنا شده که شرط تحقق آن طهارت بوده و نخستین گام در آن، تفکر است. تدبر در این شیوه، از سطوح مختلفی برخوردار می‌باشد که با رسم نمودارهایی همراه است. این شیوه ضمن بهره‌مندی از امتیازات، مورد نقد مبنائی و روشی است؛ تدبر، احاطه و دستیابی به کنه مطلب نیست بلکه دقت و تأملی عمیق است که همراه با توجه قلبی باشد. ثانیاً تفکر، سطحی متفاوت از تدبر بوده و نباید مرحله‌ای از آن دانست. ثالثاً هدف تدبر، عمومی کردن فهم قرآن است لذا تعیین سطوح مختلف در استفاده از این شیوه‌ و رسم نمودارهای پیچیده که نیازمند کسب مهارت‌های فراوانی است برای عموم میسّر نبوده و به تفسیر نزدیک‌تر است. رابعاً آنچه در شیوه مورد بحث به تدبر کلمه‌ای یاد می‌شود، نوآوری خاصی نشده است جز اینکه نمودارهای پیچیده به آن اضافه شده که فرد را دچار سرگردانی می‎‎‎کند.