جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه مدیران با چالش­هایی همچون پیچیدگی و پویایی فزاینده در ماهیت سازمان­ها و صنایع، مسائل غیر­ساختار­یافته و عدم­اطمینان­ محیطی مواجه هستند. در­ چنین شرایطی درک، بررسی و تجزیه ­و ­تحلیل مسائل سازمانی و تدوین راهبرد­های مناسب، کاری دشوار قلمداد می­شود. روش‌شناسی­های سیستمی مانند تحقیق­ در ­عملیات، تئوری پیچیدگی، سایبرنتیک و پویایی‌شناسی به تنهایی قادر به حل­و­فصل مسائل سازمانی نیستند. آنها کارآمدی لازم را در مواجهه با شرایط ویژه سازمان­های امروزی ندارند. مدیران از­این­رو نیازمند رویکرد­هایی نوین و خلاقانه هستند. آنها باید ورای پارادایمهای حاکم، امکان بهره ­مندی از نقاط قوت روش ­شناسی­های مختلف برای مواجهه با چنین شرایطی را فراهم سازند. روش­ شناسی سیستمی چندگانه در قالب پارادایمی نوین [و متأثر از پارادایم انتقادی علوم ­اجتماعی]، مدیران و پژوهش­گران حوزۀ سازمان و مدیریت را در شناخت وضع موجود و مطلوب و ارائه راهکارهایی مناسب توانمند می­سازد. در این مقاله با معرفی مبانی فلسفی این­گونه روش­ شناسی­ها و دشواری­های مربوط به آنها، الگو­های مختلف ایجاد یک روش­ شناسی ­سیستمی ­چندگانه و اصول حاکم بر آنها ارائه می­گردد.

اکنون در اوایل قرن بیست و یکم با رشد و کاربرد فزاینده فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی نوین روبرو هستیم، به طوری که همه عرصه زندگی انسان اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در نوردیده است.رویکردهای مثبت و منفی نسبت به عملکرد و پیامدهای اجتماعی و روانی فناوری از ابتدای پیدایش دوران بویژه انقلاب صنعتی همواره وجود داشته است. نکته مهم این است که هم اکنون در قرن بیست و یکم و پیدایش فناوری های نوین همچنان دیدگاه های خوشبینانه و بدبینانه نسبت به فناوری وجود دارد و تداوم یافته است. از همین رو، نظریه و رهیافت ها نسبت به فناوری های نوین نیز گاه جنبه قطبی پیدا کرده اند؛ هریک با مبانی نظری، فلسفی و انسان شناختی و ارزشی متفاوتی در مقابل هم قرار گرفته و ارزیابی های متفاوتی ارائه می کنند. یکی از مباحث و دیدگاه هایی که در قرن بیست و یکم پیرامون کارکردها و نتایج کاربرد فناوری های نوین مطرح شده این است که باید نوعی تجدید نظر در مورد چگونگی بررسی و ارزیابی فناوری های نوین صورت گیرد و از دوآلیسم خوش بینی و بدبینی فراتر رفت و رویکردی واقع گرایانه نسبت به نحوۀ عملکرد و پیامدهای فناورهای نوین در پیش گرفت. اما رویکرد نوینی که از سوی کسانی مانند کلنر مطرح شده این است که باید رویکردی واقع گرایانه نسبت به فناوری داشته باشیم، و بطور همزمان نقاط ضعف و قوت فناوری ها را مد نظر قرار دهیم و به گونه ای تجربی به بررسی نتایج و پیامدهای فناوری های نوین بپردازیم و بطور تجربی عملاً نشان دهیم که در چه موارد و زمینه هایی فناوری های نوین باعث پیشرفت و ارتقای کیفیت زندگی بشر شده و می تواند زمینه و بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی مادی و معنوی زندگی انسان فراهم آورد. افزون بر آن با شناخت واقع گرایانه ای که از فناوری هایی بدست می آید می توان به عملیاتی کردن راه های استفاده مطلوب و در جهت ارتقا و شکوفایی منش و شخصیت و ابعاد مختلف انسان پرداخت و دنیایی بهتر و عادلانه تر و با آسیب های زیست محیطی کمتر و روابط انسانی بهتری را شاهد بود.

هدف این مقاله طرح مؤلفه‌های اساسی روش‌شناسی علوم اجتماعی در اسلام است. به این منظور، با بهره‌گیری از روش اسنادی و در قالب مقایسة تطبیقی، دیدگاه‌های اندیشمندان غرب (کوهن و پوپر) و مسلمان (چودهاری) مقایسه می‌شود تا بتوان به چگونگی سلسله‌مراتب معرفتی، بر اساس جهان‌بینی اسلامی دست یافت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که جهان‌بینی اسلامی ماهیتاً توحیدی است؛ در حالی که اندیشة غربی مبانی دوگانه‌انگارانه دارد. انسان در جهان‌بینی اسلامی، بر اساس دانش الهی (لوح محفوظ) و با تکیه بر دو جنبه از توانایی‌های خود، یعنی عقلانیت و خلاقیت، جهان اجتماعی را می‌سازد. نظریه‌ای در این مسیر «اسلامی» است که جهان‌بینی آن را بازبینی و تأیید کند. بنابراین، نظریه‌پردازی، در جهان‌بینی اسلامی، با تکیه بر سطح جهان‌بینی انجام و واقعیت جامعة اسلامی، بر اساس نظرهای بنیادین در لوح محفوظ، تبیین و اداره می‌شود. این مطلب بر خلاف منطق اثباتی و دوگانه‌انگارانة غرب و به‌ویژه دیدگاه پوپر است که در آن، پارادایم و فلسفه به واقعیت اجتماعی توجه دارند و تغییر در واقعیت به تغییر پارادایم و فلسفه می‌انجامد.