جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دهه‌های اخیر جهانیان شاهد ظهور گروه‌های تروریستی و جهادی بوده‌اند که هرکدام به نحوی با پسوند اسلامی و گسترش اقدامات غیرانسانی مسئله «جهاد»، «آخرالزمان» و رخدادهای «پایان دنیا» را به چالش کشیده‌اند. چنین کنش‌هایی مقدمات تحقیقات گسترده اسلام‌پژوهان غربی را در این زمینه فراهم آورده است تا آنجا که برخی به بررسی ارتباط تنگاتنگ میان این سه مقوله پرداخته‌اند. دیوید کوک (David Cook) از جمله صاحب‌نظران این عرصه است که مکتوبات بسیاری درزمینه جهاد، شهادت و گفتمان‌های آخرالزمانی به رشته تحریر درآورده و معتقد است، ارتباطی مستقیم میان این مباحث وجود دارد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی، با رویکردی انتقادی، ارتباط میان جهاد و گفتمان آخرالزمانی را از منظر دیوید کوک مورد واکاوی قرار داده است. کوک، عامل گسترش اسلام و فتوحات مسلمانان را اعتقاد به وقوع قیامت در آینده‌ای نزدیک می‌داند؛ زیرا معتقد است تا این تاریخ‌گذاری نهایی در ذهن مجاهد نقش نبندد، آمادگی برای حضور در جنگ و تحمل مشکلات و مصائب آن وجود نخواهد داشت و زمینه‌ساز این تفکر، آیات قرآن در خصوص قریب‌الوقوع بودن پایان دنیا و نیز برخی روایات هستند. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که خاستگاه چنین نظرگاهی، از یک‌سو در پیش گرفتن رویکردی سطحی و گزینشی در استدلال به آیات و روایات است و از سوی دیگر اتخاذ پیش‌فرض جنگ‌طلب و خشونت‌آمیز بودن آموزه جهاد در اسلام است.

اینک مسائل سیاسی و تنش‌های ایجادشده در جهان همچون جنبش‌های تروریستی القاعده، طالبان، گروهک‌های تروریستی و داعش، سبب اسلام‌هراسی و شکل‌گیری پندار خشونت‌آمیز بودن آموزه «جهاد» شده است. همین مسأله زمینه و ضرورت تحقیقات گسترده در باب «جهاد» را فراهم آورده و بر حجم پژوهش‌ها، نوشتارها و گفتارها در این حوزه افزوده است. محققان اروپایی-آمریکایی نیز که در دهه‌های اخیر رویکرد آکادمیک در آثارشان غالب شده است، در این باب پژوهش‌هایی جدی انجام داده‌اند که تحلیل و بررسی آنها سخت ضروری می‌نماید. دیوید کوک اسلام‌پژوه آمریکایی که بیشتر آثار او درباره جهاد، شهادت و گفتمان آخرالزمانی است، یکی از صاحب‌نظران این عرصه شناخته می‌شود. در مقاله حاضر تلاش شده تا با روشی توصیفی-تحلیلی و با رویکردی انتقادی، نظرگاه دیوید کوک مورد واکاوی قرار گیرد. کوک، موفقیت و گسترش اسلام را مرهون «جهاد» می‌پندارد و معتقد است از یک سو قرآن با بیان اصول کلی جنگ، و از سوی دیگر احادیث با معنویت بخشیدن به مفهوم «جهاد» و ذکر جزئیات، آموزه خشونت‌آمیز «جهاد» را پدید می‌آورند. نکته محوری دیدگاه او این است که باوجود تحولات متعدد و پیچیده «جهاد» در تفسیر و عمل، مفهوم خشونت و جنگ از آموزه «جهاد» جدایی‌ناپذیر است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که استناد کوک به مسأله نسخ آیات صلح و عفو قابل پذیرش نیست. همچنین شناخت وی درباره چیستی «جهاد» بیشتر با نگاهی تاریخی آمیخته است و از منظر او، «جهاد» ماهیتی تهاجمی دارد و معنای آن جنگِ دارای ارزش معنوی است.