جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دشمن شناسی از محورىترین مسایل در تقابل‌های خصمانه به شمار می‌رود. در سیره پیامبر اکرم و ائمه اطهار نیز به این امر توجه بسیار شده است. در میان معصومان، حضرت على با توجه به شرایط حکومتی پنج ساله خویش با دشمنان بیشتری روبرو بود که گروهی از آنها سابقه درخشانی در زمان پیامبر داشتند. از جمله آنها اصحاب جمل بود که با توجه به وجهه آنان نزد مسلمانان، آمادهسازی سپاه برای مقابله با آنها دشوار بود. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد تلخیصی، مضامین خطبه‌های امام در بازه زمانی قبل از جنگ جمل در رابطه با معرفی این گروه مورد کدگذاری و مقوله‌بندی قرار گرفته است. این مضامین در سه مقوله اصلی«پیشبینی شکست دشمن»، «نکوهش کنش ناپسند دشمن» و «افشاگری سیاسی در مورد دشمن» دسته بندی شده که در آنها امام برای اقناع مخاطبین از ادات تأکیدی بیشترین بهره را برده است. فراوانی مقوله افشاگری، بیشترین سهم را از سخنان امام داراست. بیشترین بسامد مضامین این مقوله نیز به بیعت شکنی طلحه و زبیر اختصاص دارد که میزان اهمیت این موضوع از دیدگاه حضرت علی را نشان می‌دهد.

متن خطبه‏های امام علی (ع) در مواجهه با مخالفین، افزون بر بعد زیباشناختی ساختار زبان، مشتمل برابعاد معرفتی و پیرامتنی مهمی‏در لایه زیرساخت آن است. در این پژوهش تلفیقی از دو روش تحلیل محتوای کیفی و نظریه انسجام هالیدی به کار گرفته شده است تا متن و محتوای خطبه‏های جهادی امام علی (ع) به صورت همزمان مورد مداقه قرار گرفته و لایه‏های پنهان جنبه‏های رفتاری و ماهیتی سپاه حق و باطل مشخص گردد. بر همین اساس کارکرد عناصر انسجام واژگانی در بیان کنش اصحاب جمل بیشتر معطوف به مضامینی مانند شک، بیعت شکنی، حرص و طمع بوده و واکنش علی (ع) در برابر آنها در یقین، صبر، خونسردی و توکل به خداوند خلاصه می‏شود. در جریان جنگ صفین نیز عناصر انسجام‏بخش واژگان، ناظر بر بُعد ماهیتی دشمن یعنی کفر باطنی، اغواگری و ستیزه‏جویی آنهاست و در تقابل با جنبه‏های شخصیتی خداگرایانه، هدایتگرانه و صلح طلبانه امام علی (ع) برجسته می‏گردد. هرکدام از مضامین مذکور در قالب کلمات و تعابیر مختلف به واسطه عناصر واژگانی هم‏آیی یا بازآیی، به ویژه از طریق ترادف و تکرار مورد تأکید قرار گرفته‏اند.