جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله پیش رو به دنبال واکاوی مبانی عمل‌گرایانه اندیشه موعودگرایی و مسیانیسم شیعی- اسلامی (مهدویت) در گفتمان سیاست خارجی امام خمینی است. بر این اساس پرسش اصلی این است که «اندیشه موعودگرایی به چه نحو و بر اساس چه مؤلفه‌ها و روندهایی در گفتمان سیاست خارجی امام خمینی مفصل‌بندی شده و این خوشه نشانگانی چه تأثیراتی بر ساختار کلان سیاست خارجی ج.ا.ایران گذاشته است؟». در مقام پاسخ فرضیه مقدماتی بدین‌صورت طرح می‌شود: «گفتمان سیاست خارجی امام خمینی عموماً متوجه بعد عمل‌گرایانه اندیشه موعودگرایی بوده و بر این بنیاد، در پرتو دوگانه مستضعف - مستکبر، سه سطح ایدئولوژیک (مبانی و منابع هویت پایه)، استراتژیک (حوزه سخت‌افزار قدرت؛ امنیت و توسعه ملی) و دیپلماتیک (مبتنی بر تحقق منافع ملی) را برای سیاست خارجی ج.ا. ایران مفصل‌بندی می‌نماید». در این رویکرد که شاید بتوان از آن با عنوان واقع‌گرایی آرمان‌نگر یادکرد، موعودگرایی شیعی یا همان ایده مهدویت در حدفاصل یک امر تاریخی و نص دینی و یک امر اجتماعی دیده می‌شود. چهارچوب نظری و روش‌شناسی نوشتار استوار بر ترکیب نشانه‌شناسی مکتب اسکس و نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فر کلاف است

عقل ابزاری و مادی برای شناخت حقایق سیاست و روابط بین الملل، ما را به موفقیت و شناخت حقایق نائل نمیکند، بلکه باید از عقل حقیقی که انسان را به منبع شناخت و مبدأ هستی وصل میکند بهره گرفت. انسان در مسیر زندگی خود به دلیل نقصهای وجودی و پیچیدگی عالم برای شناخت بهتر و درک حقایق به خصوص در روابط بین الملل نیازمند وحی الهی است. اعتقاد به امت واحده و رعایت اصل امت محوری بر اساس ایه ی «ان هذه امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون» می باشد تا بتواند به تعهدات خویش نسبت به همه مسلمانان و حمایت از مستضفعان جهان عمل کند، به حکم ایه کریمه: «ان هذه امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون».هر چند که امت در اصل مفهومی گسترده دارد ولی در عرف اسلامی این واژه معنای اُم (مادر) را به ذهن برمی انگیزد. از این رو آنچه امت را پدید میآورد یک وضع سیاسی انسجام یافته نیست، بلکه اراده ی زندگی با هم است، آن هم اراده ای که در پرتو قواعد اخلاقی- بویژه آنچه که در قرآن به عنوان چارچوب روابط اجتماعی ترسیم گردیده- پدید آمده است. اعضای امت اسلامی همه عبادالله یا بندگان خدا هستند. همبستگی بین آنها در واقع بوسیله ی رشته های ایمان و باوری است که هر یک از مسلمانان را از رهگذر دین اسلام به خدای تعالی ربط میدهد. بنابراین با عطف توجه به اصالت ویژه جامعه اسلامی، از حیث حکومت و قدر الله و وجود امت و نفی مرزهای سرزمینی، باید گفت که دولت از زاویه دید اسلام ماهیتاً جنبه ماوراء ملی یا ماوراء مرزی دارد. به تعبیر دیگر میتوان آن را نوعی دولت عام ملل تلقی کرد که طبعاً با خصلت جهان شمولی، غیرمحلی و غیرملی اسلام سازگارتر مینماید. قیاس این مفهوم با مفاهیم بنیادین نظریات اصلی و انتقادی روابط بین الملل می تواند ما را به وجه تشابه و افتراق انها رهنمون سازد. و ما را به تعریفی دقیقتر، کاربردی تر، از امت واحده و نظریه ی اسلامی روابط بین الملل برساند. نظام بین الملل در نظریه ی رئالیسم، انارشیک است و سیاست بین الملل از سیاست داخلی متفاوت است. چون سیاست داخلی سلسله مراتبی و دارای حکومت مرکزی است. در لیبرالیسم اگر چه بین جامعه داخلی و جامعه بین المللی به لحاظ ماهوی تفکیک قائل است ولی از انجا که یک ایدئولوژی جهانشمول است، قائل به امکان و ضرورت شکل گیری یک جامعه جهانی و نهایتا حکومت جهانی است، نظام جهانی در مارکسیسم، واحدی است که دارای تقسیم کار واحد اما نظامهای متعدد فرهنگی است. نظام جهانی می تواند واجد یک نظام سیاسی مشترک نیز باشد که در این صورت یک امپراتوری جهانی خواهد بود. جهان وطنی در سازه انگاری، انسان بدون توجه به وابستگی سیاسی خود به یک جامعه واحد تعلق دارد. نسخه های متفاوت جهان وطنی گرایی جوامع را در مسیر های متفاوتی باز تعریف می کنند، برخی روی نهاد های سیاسی و بعضی دیگر روی هنجار های اخلاقی و مسائل فرهنگی تمرکز می کنند. جهان وطنی گرایی شامل نوعی حکومت جهانی می شود وبه روابط اخلاقی، اقتصادی و یا سیاسی میان ملل مختلف می پردازد.

بسیاری از اندیشمندان علوم سیاسی در حال حاضر، بر این باورند که مطالعه سیاست صرفا، با استفاده از یک رشته ممکن نیست و مطالعات درون رشته ای (استفاده از مجموعه ای از حوزه های تخصصی علوم سیاسی، مانند سیاست مقایسه ای، نظریه سیاسی، روابط بین المللی و ...) و میان رشته ای (نه تنها علوم سیاسی، بلکه مساعدت از رشته هایی دیگر مانند اقتصاد، حقوق، جامعه شناسی، و ...) ضروری است. بر این اساس، دانشگاه های مختلف در دنیا، از جمله در کشور کانادا، تلاش کرده اند که برای آماده کردن و توانمندسازی دانشجویان خود در جهت فهم پیچیدگی های عصر جهانی شدن و همچنین کسب شغل مناسب، به رویکرد میان رشته ای روی آورند. فهم تعریفی که در دانشگاه های کانادا از مساله میان رشته ای شده و شیوه ای که به اجرا درآمده است، با تاکید بر علوم سیاسی، هدف اصلی این مقاله است. پرسش اصلی این مقاله این است که رویکرد میان رشته ای در دانشگاه های مهم کانادا، با تاکید بر علوم سیاسی، ‌به چگونه در عمل اجرا شده است.