جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمد سعید العشماوی، نواندیشی مصری است. فارغ‌التحصیل رشته حقوق است و دادستان دادگاه‌های مصر بوده. تأملاتش در حقوق و قضاوت او را به ریشه‌یابی وضع قوانین نیز معطوف کرده است. قوانین اسلامی را بر اساس زمان و مکان آن تفسیر و تعبیر می‌کند. برکشیدن قوانین حقوقی را تا زمان‌های آینده برنمی‌تابد. رسالت قرآنی را نیز فراتر از وضع قوانین حقوقی می‌داند. او نواندیشی قابل‌اعتنا در جهان عرب است. به زبان‌های انگلیسی و فرانسه نیز تسلط دارد. دو کتاب را به زبان انگلیسی نگاشته است. دیگر کتب او به عربی است. در سال ۱۹۷۹ کتاب اصول الشریعه الاسلامیه را نگاشته است. جوهر الاسلام را در ۱۹۸۴ نوشت و در آن ادعا کرد که رسالت پیامبر (ص) و هدف از ارسال رُسل، توجه به معنویت و امور باطنی است و قوانین حقوقی امری عارضی در پیام پیامبر است و حقیقت رسالت در امور دیگری نهفته است. همین ایده را وی در سال ۱۹۸۸ در کتاب الشریعه الاسلامیه و القانون الاسلامی نیز تبیین کرد. در همین سال کتابی در خصوص ربا نوشت با عنوان الربا و الفائده فی الاسلام. در این کتاب، ربای گفته شده در احکام دینی را متمایز از نظام‌های اقتصادی امروزی دانست. وی کتاب معالم الاسلام را یک سال بعد به رشته تحریر درآورد. الخلیفه الاسلامیه را نیز در سال ۱۹۹۰ نگاشت. اما کتاب الاسلام السیاسی یکی از اصلی‌ترین کتب عشماوی است که به فرانسه ترجمه شد. این کتاب از زبان فرانسه به فارسی برگردانده شد.

پای در گِل و لای می‌نهد و هیچ از آن پروا ندارد، گوشه فرش را بر شانه نهاده و عَرَق می‌ریزد تا روند امداد را تسهیل کند، چهره و جامه‌اش به گِل نشسته اما مقیّد است تا عمامه را همچنان بر سر داشته باشد. سیل و زلزله هم بهانه‌هایی می‌شود تا روحانیت، خود را به اجتماع معرفی کند. در واقعه سیل اخیر بود که تصاویر کمک رسانی برخی روحانیون خبرساز شد و بحثی دوباره در خصوص فعالیت‌های اجتماعی روحانیت در گرفت. این شاید از دغدغه‌های جدید روحانیون است که می‌باید خود را در کنار سایر اقشار جامعه به تصویر کشند و همراهی خود را با دیگر مردمان نشان دهند.

مرتضی مطهری هم زبان به گلایه گشوده بود که چرا خیام نیشابوری، این حکیم پر آوازهٔ ایرانی را انسانی شکاک و پوچگرا و دم غنیمت شمار لقب داده‌اند و خاک بر چهرهٔ واقعی او کشیده‌اند. مطهری انگشت اتهام را به جانب “فیتز جرالد” نشانه رفته بود و او را سبب سازِ این اشتهار نامبارک می‌دانست.

وقتی که سخنی از معصوم (ع) نقل می‌شود نیز می‌باید همین رویکرد را در پیش گرفت. گاه معصوم (ع) نسخه‌ای شخصی را تجویز کرده، گاه برای همدردی و یا دلداری به فردی، سخنی را بیان کرده است.

می‌باید حقیقت و مرادِ اصلیِ شارع را دریافت. نمی‌توان به صِرف اعمالی سمبولیک بسنده کرد. درختِ گردویی را در نظر بگیرید که هیچ ثمری نمی‌دهد. به هنگام فصل ثمردهی، خشک است و هیچ میوه‌ای بر آن نمی‌روید. اما باغبان، به داشتنِ آن درخت مفتخر است و درخت گردویش را به رُخ دیگران می‌کشد. به هزاران زبان از آن دفاع می‌کند. اما چگونه می‌توان سخن باغبان را پذیرفت؟ چگونه می‌توان دریافت که آن درخت، درخت گردو است؟ وقتی که هیچ ثمری نمی‌دهد، چگونه می‌توان آن نام را بر درخت بار کرد. درخت اگر درخت است، به میوه و ثمره‌اش شناخته می‌شود. اگر درخت گردو است، به محصولش باید آن را شناخت.

محمد شحرور (۱۹۳۸-) اسلام‌شناس اهل سوریه است. او مهندس شهرسازی است اما به تاملات فکری و فلسفی نیز پرداخته و کوشیده است تا برخی علل ناکامی مسلمین را رد یابی کند.

کشور مغرب، متفکران مطرحی را به جهان اسلام معرفی کرده است. ابن عربی، ابن رشد از قدمای برجسته این کشورند. محمد عابدالجابری از برجسته‌ترین روشنفکران معاصر نیز از اهالی مغرب بود. متفکری دیگر نیز نَسَب به این کشور می‌برد که گفته می‌شود رویکردی نزدیک به سَلَفی‌گری را در مواجهه با دین برگزیده است. طه عبدالرحمن اندیشمندی است که می‌کوشد تا نگاهی منتقدانه به مدرنیته را برگزیند و از مشروعیت “مدرنیته اسلامی” سخن به میان آورد. وی در سال ۱۹۴۴ در شهر الجدیده در مغرب در ۲۰۰ کیلومتری رباط به دنیا آمده است. وی دوران تحصیل را در مغرب می‌گذراند اما تحصیلات عالیه خود را در فرانسه دنبال می‌کند. به دانشگاه سوربن می‌رود و موفق می‌شود تا در سالهای ۱۹۷۲ تا ۱۹۸۵ دو مدرک دکترا دریافت کند.

آرش نراقی مفاهیمی را برساخته است. “سنت گرایی انتقادی” را طرح کرده و بر اساس آن، گفتگویی معقول میان دینداران و منتقدان را طلب می­کند. از “روایت رؤیا”، “معضله هرمنوتیکی”، “صدق در کلام باری” سخن می­گوید تا مواجهه با وحی را روشمند کرده و از خُرده­های ناروا بر آن مانع شود. “سطوح مختلف اخلاق” را در نظر می­آوَرَد تا احکام نامقبول گذشتگان به نام دین بر جامعه حاکم نشوند و رغبت دینی را نستانند. “مدارا و مدنیت” را پیش می­کشد، از “حقِ نا حق بودن” سخن می­گوید، “رواداری” را برساخته و بدان توصیه می­کند تا منش دینی در جامعه کنونی را مقبول و معقول کند. وی از حقوق مغفول مانده­ی طایفه­ای سخن می­گوید که گاه مورد خشم و غضب قرار گرفته­اند و به نام دین از حقوق انسانی خود باز مانده­اند. منظومه­ی نراقی می­تواند به کار ما آید، شاید گرهی از کار بگشاید؛ شاید مرام نیکِ دینی را به تصویر کشد و از آن دستگیری کند.

نواندیشی دینی مدتی است بر سر سفره سهراب سپهری نشسته؛ در آموزه‌های خود از وی مدد می‌گیرد. در خداشناسی، مواجهه با دنیای جدید، مسائل وجودی و دیگر مقولات معرفتی به سر وقت سهراب می‌رود و از آن سفره گسترده ارتزاقی می‌کند. سروش دباغ این سفره را یافته و بدان دعوت کرده و پای این خوان نشانده است. گویی او در این سفره طعام نیکویی یافته که بدان توجه می‌دهد.