جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ ارادۀ آزاد به لحاظ تاریخی تطورات گوناگونی داشته است. آنچه در دورۀ معاصر با برجسته‌شدن علم تجربی مشاهده می­شود، نسبت ارادۀ آزاد و تعیّن‌گرایی فیزیکی است. با وجود اینکه تعیّن‌گرایی فیزیکی در بعضی رویکردهای علم تجربی تضعیف شده است، همچنان این مسئله در فضاهای فلسفی به قوّت خود باقی مانده است. آنچه در این مقاله دربارۀ آن بحث شده است، به صورت برهان زیر می­توان نشان داد: 1. تعیّن‌گرایی یا درست است یا نادرست؛ 2. اگر تعیّن‌گرایی درست باشد، گذشته، آینده را و در نتیجه ارادۀ ما را متعیّن می­­کند و بنابراین، ارادۀ آزاد نداریم؛ 3. اگر تعیّن‌گرایی نادرست باشد، در یک جهان نامتعیّن، ارادۀ انسان از روی بخت و تصادف است و آزاد نیست؛ 4. بنابراین، در هر صورت ارادۀ آزاد نداریم. مقدمة اول، گزارۀ بدیهی و صادق است؛ مقدمۀ دوم، مفاد برهان پیامد است و مقدمۀ سوم، ادعای برهان شانس است؛ بند چهارم هم نتیجۀ منطقی مقدمات است. بررسی­های تطبیقی این مقاله نیز نشان داد که حکمت متعالیه هم با وجود پذیرش برهان شانس و عدم ارائۀ پاسخ پذیرفتنی به برهان پیامد، عملاً باید نتیجۀ نهایی این استدلال را که رد ارادۀ آزاد است، بپذیرد. در مجموع به نظر می­رسد تاکنون راه حل نظری قابل قبولی برای مسئله ارادۀ آزاد معاصر یافت نشده است و باید در عقل عملی به دنبال راه­حلی برای این مسئله بود.

اختیارگرایان، معتقدند تنها در یک جهان نامتعیّن است که می‌‌توان انسان را دارای ارادۀ آزاد دانست‌‌، اما نامتعیّن بودن جهان منجر به شانسی و اتفاقی شدن امور آن و نفی ارادۀ آزاد می‌شود. بنابراین، «استدلال شانس» مهم‌ترین مشکل اختیارگرایان است. پاسخ‌‌های آنان در برابر صورت‌‌بندی تبیینی این استدلال را به سه دسته می‌‌توان تقسیم کرد. دسته اول، به مصادره به مطلوب بودن این استدلال قائلند و تبیین تقابلی را تنها برای انتخاب‌‌های متعیّن ممکن می‌‌دانند و طلب آن را از موقعیت‌های نامتعیّن، غیر منطقی و دوری می‌‌دانند. گروه دوم، باور دارند با این ‌که برای انتخاب‌‌های نامتعیّن تبیین تقابلی نداریم، اما می‌‌توان آزادی کُنش‌گر در انتخاب‌‌های نامتعیّن را با تبیین غیر تقابلی توضیح داد. دسته سوم، با ارائهٔ مثال‌هایی در صدد ارائهٔ تبیین تقابلی برای برخی از انتخاب‌‌های نامتعیّن بر‌آمده‌اند؛ در این صورت، شانسی دانستن انتخاب‌‌های نامتعیّن و نفی ارادۀ آزاد در چنین شرایطی رد می‌‌شود. در این مقاله بعد از مقدمه‌‌ای در باب چیستی اِشکال شانس، به انواع صورت‌‌بندی آن و پاسخ‌های اختیارگرایان به صورت تبیینی این استدلال پرداخته و در نهایت‌‌، به این نتیجه می‌‌رسیم که اختیارگرایان از عهدهٔ پاسخ به این اِشکال بر نیامده‌‌اند و «اِشکال شانس» هنوز به صورت چالشی حل ناشده پیشِ روی آنهاست.