جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجموع نظریه‌ها و نظریه پردازی‌های مدیریتی از دوره‌ی کلاسیک تا به امروز با هدف شناخت، تبیین و تفسیر ماهیت انسان و سازمان و چگونگی کار، رفتار و تعامل با محیط در راستای نیل به اهداف و مقاصد عقلائی با کمترین هزینه و بیشترین فایده شکل گرفته است. در این رهیافت‌ها مکتب مدیریت اقتضایی یکی از مهم‌ترین دست آوردهای دانش مدیریت است و ضمن به چالش کشیدن رویکردهای کلاسیک، نئکوکلاسیک و نظریه‌پردازان مدیریتی که درصدد دست‌یابی به اصول جهان‌شمول بودند مدعی شد که در مدیریت چیزی به نام بهترین قانون و اصول جهان‌شمولی که در همه شرایط کاربرد داشته باشد وجود ندارد. بلکه به دلیل پویایی و تلاطمات محیطی و نیز غیر قابل پیش‌بینی بودن دقیق آینده و رفتار انسان، گاهی اقتضای شرایط و موقعیت‌ها این است که برای دسترسی به نتایج بهتر پاره‌ی از مبانی و وظایف مطرح در دیدگاه‌های پیشین نادیده گرفته شود. ازاین‌رو نظریه‌پردازان این مکتب تأکید دارند که در هر زمینه و زمانی می‌بایست اتخاذ تصمیم، اقدام و عملکرد مدیران مبتنی بر درک درست از «موقعیت و مجموعه شرایط فعالیتِ آن» ارزیابی شود؛ زیرا این مسئله سهم تعیین کننده‌ای در کارایی، اثربخشی، بهره‌گیری مطلوب از منابع و رسیدن به اهداف سازمانی دارد. یافته‌های علمی نشان می‌دهد که این بنیان، مکتب مدیریت اقتضایی را از دیگر مکاتب مدیریتی متفاوت ساخته و دست برتر بخشیده است. با عنایت به این مهم و اینکه‌ هر دیدگاه و مکتبی بر مبانی خاص خود استوار است، پژوهش حاضر، به دنبال کشف، تبیین و ارائه‌ی سامانمند مبانی و نقد قرآنی مکتب مدیریت اقتضایی است. پژوهشگر با جستار علمی در گستره‌ی دانش مدیریت و آموزه‌های کلام وحی و با بهره‌گیری از روش تلفیقی مبتنی بر روش‌های اکتشافی، فراترکیب و استنطاقی، دیدگاه مکتب مدیریت اقتضایی را به عنوان یکی از مهم‌ترین مکاتب به روز دانش سازمان و مدیریت در حوزه‌های مبانی معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، ارزش‌شناسی، جامعه‌شناسی و نیز کارکردهای آن در سازمان، انسان و محیط از منظر قرآن مورد نقد و بررسی قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم برخلاف مکتب مدیریت اقتضایی در حوزه‌ی معرفت‌شناسی رویکرد اومانیستی به هستی را نپذیرفته و ضمن نقد جدی به موضوع، ابزار، منابع و اعتبار مبتنی بر این نوع شناخت، قائل به این است که شناخت تام نیازمند گزاره‌های وحیانی است. درباره‌ی انسان‌شناسی قائل به ابدیت انسان، دو ساحتی بودن، عدم جبرگرایی و ردّ دنیاگرایی است. و در عرصه‌ی ارزش‌شناسی تأکید دارد که ارزش‌ها نباید از جنبه‌ی مادی و قرار دادی نگریسته شود؛ زیرا ماهیتی فرا مادی دارند. در گسترده‌ی جامعه‌شناسی ضمن پذیرش تأثیر و تأثرات محیطی، قائل به عدم جبر محیطی بوده و قدرت و توانایی انسان مطلوب را فراتر از الزامات محیطی دانسته و تصریح دارد که انسان موجود فعال است و در تعاملات با دیگران می‌تواند به درک بهتر برسد و اوضاع را مدیریت کند. در عرصه کارکردها در حوزه سازمان، انسان و محیط ضمن پذیرش تأثیر نسبی عوامل محیطی، نقش عوامل غیبی و ماورائی را در رشد و اضمحلال سازمان‌ها سرآمد دانسته، اهمیت و تأثیرات تعیین کننده‌ی آن را در کانون توجه قرار داده است. برآیند نهایی آنکه قرآن به اقتضائات زمان و مکان و محیط عنایت جدی داشته و احکام ثانویه جایگاه ویژه‌ای در هندسه‌ی معرفت قرآنی دارد؛ اما از منظر کلام‌الله، اصول، احکام ثابت و ارزش‌های بنیادی تحت هیچ شرایط زمانی و مکانی تغییر نمی‌کند و آنچه تغییر می‌پذیرد موضوعات است و با این مبنا بینش و نگرش جامع ارائه نموده و همانند نظریه‌ی مدیریت اقتضایی، تصمیم‌گیری مدیران و اقدامات سازمانی را اسیر زمان، مکان و عوامل محیطی نمی‌داند.