جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم ستون خیمه اسلام است و در اهمیت فهم معانی و مفاهیم آن، همین بس که در حدیث نبوی(ص)، اعتبار روایات بر تطابق با آیات وحی و شیوه زندگانی پیامبر اکرم(ص) منوط و مشروط شده است. و برای فهم صحیح همین آیات است که اندیشمندان مسلمان به «تفسیر» روی آورده‌اند. اما این کار همواره بر مسیر صواب پیش نرفته و در برخی تفاسیر، مواردی مشاهده می‌شوند که معانی منتسب به قرآن کریم، با اصول تفکر اسلامی در تضاد و تعارض قرار گرفته‌اند. طبعاً مستشرقین که اطلاعات کمتری از اسلام داشته‌اند نیز دچار اشتباهاتی از این نوع شده‌اند. اما نتیجه این اشتباهات از یک سو، تفرقه و تکفیر و برادرکُشی در میان مسلمین، و از سوی دیگر، اسلام‌ستیزی در میان غیرمسلمانان است. برای حل همین معضل، مفسران قرون مختلف، اشتباهات تفسیری مفسرین پیش از خود را بیان کرده‌اند ولی مجاهدت آنان در این راه نتیجه کاملی به دست نیاورده، چراکه سخنان ایشان در لابلای تفاسیر مختلف پراکنده هستند و به شیوه‌ای منسجم و متمرکز بیان نشده اند. این نوشتار، با معرفی «تفسیر سلبی» روشی مدوّن و نظام‌یافته را مطرح می‌کند که می‌تواند لااقل بخشی از این مشکلات را حل و فصل نماید. تفسیر سلبی بیان می‌کند که با تعریف مبانی روشن و قاطع، می‌توان برداشت‌های نادرست و تفاسیر ناصواب از آیات الهی را در «محدوده غیرقابل قبول» قرار داد؛ به عنوان مثال، ذیل آیه «إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَهٌ؛ جمال خداوند را مشاهده می‌کنند. قیامت، 23» این اصل عقلی را قرار می‌دهد که «خداوند خالق جهان مادّه و موجودی فرامادّی است» در نتیجه، نمی‌توان خداوند را به چشمِ سر مشاهده کرد، پس هر برداشت یا تفسیری که معنای خدای مادّی بدهد، در محدوده غیرقابل قبول قرار می‌گیرد؛ اما تفسیر سلبی به اینکه معنای دقیق آیه چیست، وارد نمی‌شود. پس تفسیر سلبی فقط محدوده نادرست را مشخص می‌کند و برای این کار نیز با ذکر دلایل لازم، مبناهایی را معرفی می‌نماید که می‌توانند مورد اعتماد و تکیه‌اش باشند مانند مبنای برهانی و عقلی؛ و بالعکس، مبناهایی را غیرقابل اعتماد در روش سلبی می‌شمارد مانند مبنای علمی. لازم به ذکر است که «تفسیر سلبی» یک روش یا گرایش تفسیری نیست و در عرض آنها قرار نمی‌گیرد و البته هیچگونه تعارض و تضادی با روش و گرایش مفسر نیز ندارد، بلکه با بیان مبناهایی خدشه ناپذیر، مرزی را ترسیم می‌کند که آنچه بیرون مرز قرار گیرد، غیرقابل قبول است و هرگز قابل انتساب به قرآن کریم نیست مثل «خدای جسمانی» یا «انجام عمل حرام توسط انبیاء(ع)». مخاطبان تفسیر سلبی هم مسلمین هستند و هم غیرمسلمانان چراکه تفسیر سلبی از دلایل عقلی بهره می‌برد، و آنچه به ادراک عقل درآید، فارغ از دین و مذهب است.