جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت انسان ها، از روش های مختلفی برای فهم مطالب متعالی خویش بهره برده است تا انسان به سوی سعادت و هدایت حقیقی رهنمون کند؛ یکی از این روش ها، استفاده از قصه در قرآن می باشد.یکی از راه های تربیتی که از گذشته مورد استفاده قرار می گیرد استفاده از تشبیه است و در هر زمان دانشمندان برای زیباتر کردن کلام و درک کردن مطالب پیچیده و رساندن مقصود خویش به مخاطب از تمثیل استفاده کرده اند، از طرف دیگر قرآن رسالت جهانی دارد و برای منطقه یا گروه خاصی نازل نشده است بنابراین باید به گونه ای سخن بگویید که همه از عامه تا دانشمند، از کودک تا پیر و همه مردم تا آخر الزمان آن را درک کنند. یکی از روش های بیان کردن معارف والا و مفاهیم معنوی استفاده از زبان تمثیل است. مراد از تمثیلی بودن زبان قرآن بیان حقایق قرآن در قالبی ادبی و هنری است. استفاده از این زبان، به معنای داخل شدن خیال و توهم در قرآن نیست بلکه با به کار بردن این روش، مفاهیم اعتقادی والا، حقیقت های غیبی ، و حالت های روحانی و غیر مادی را در قالب امور محسوس و ،عبرت آموزی از حوادث ،استقامت و پایداری در راه هدف ، الگوها و نمونه های عینی را ترسیم و تجسیم کرد. در طول تاریخ تمثیلی بودن زبان قرآن،مورد توجه دانشمندان و محققان قرار گرفته است و مخالفان و موافقانی پیدا کرده است که هر کدام برای خود ادله ای آورده اند که مخالفان این نظریه به دلایلی همچون عمومی بودن فهم قرآن، ویژگی هدایتی انبیاء، مثل جاودانه بودن و جهانی بودن قرآن و... تمسک جسته اند ضمن بیان این ادله و نقد دلایل روشن می گردد که تمام حقایق قرآن واقعی می باشد و هیچ گونه توهم و خیال و کذبی، دربیان گزاره های قرآن وجود ندارد و موافقان تمثیلی بودن زبان قرآن به دلایلی همچون رایج بودن تمثیل در تمامی زبان ها ، فهم معارف دشوار از راه تمثیل و استناد به روایات و... تمسک جسته اند . پژوهش حاضر که با گرد آوری منابع کتابخانه ای ، طبقه بندی و تحلیل محتوایی آیات قرآن کریم انجام شده است ،نشان می دهد که اگر مبانی نظریه زبان تمثیلی قرآن درست تبیین گردد، برای دستیابی به تفسیر درست آیات قرآن، زمینه مناسبی فراهم خواهد شد؛ لذا بررسی زبان تمثیلی قرآن و مبانی و لوازم آن به شدّت ضروری می نماید و نتایجی که از این بررسی به دست می آید این است که نه تنها تمثیل در قرآن تخیل و کذب نیست بلکه ثابت می کند که گزاره های قرآن واقع گرا و معرفت بخش است؛ حقایقی را در قالب زبانی ادبی و هنری بیان می کند که در عین اشاره به معنای عمیق و باطنی، هم زمان به معنای سطحی و ظاهری نیز اشاره دارد.حمل آیات قرآن بر جنبه نمادین نیازمند و قرینه ها و شواهد عقلی و نقلی و مانند آن است و با کمک قرینه ها می توان به این مفهوم دست یافت که هیچ رد پایی از اسطوره و تخییل در کار نیست.

تمثیل در لغت به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» و نیز به معنای «نگاشتن پیکر و نمودن صورت چیزی» و داستانی یا حدیثی را به‌عنوان مثال بیان کردن آمده است. تمثیل به‌عنوان اصطلاحی بلاغی و مسئله‌ای بیانی ، از دو دیدگاه موضوعی و تاریخی قابل بحث و بررسی است: از دیدگاه موضوعی: تمثیل به‌عنوان اصطلاحی بلاغی‌ ـ بیانی در دو معنای عام و خاص به کار می‌رود: تمثیل در معنای عام که مترادف با تشبیه (همین پایان نامه ) است و هر معنی که از تشبیه اراده شود، از تمثیل نیز اراده می‌گردد. کاربرد ریشه واژه تمثیل، یعنی «مِثْل» در معنای «شِبْه» نیز مؤید همین معناست. به تعبیر اهل منطق، نسبت میان «تمثیل»، در معنای عام، با «تشبیه»، نسبت تساوی است، یعنی که: «هر تشبیهی، تمثیل است» و «هر تمثیلی تشبیه محسوب می‌شود». تمثیل در معنای خاص گونه‌ای تشبیه است و به تعبیر اهل منطق، نسبت تشبیه و تمثیل، عموم و خصوص مطلق است، یعنی «هر تمثیلی تشبیه است» اما «بعضی از گونه‌های تشبیه، تمثیل به شمار می‌آید» تمثیل از دیدگاه تاریخی: سیر تاریخی تمثیل و تحول آن‌ به ‌طور عام، بخشی از سیر تاریخی دانش بیان است و‌ به‌طور خاص، بخشی از سیر تاریخی و تحول صنعت تشبیه. دانشمندان دانش‌های بلاغی که بیش‌تر آن‌ها ایرانی بودند، مسائل بلاغت را نخست، به زبان عربی نوشتند که زبان قرآن بود و کوشیدند تا از رمز و راز بلاغی قرآن پرده برگیرند، و سپس از زبان فارسی در کار نوشتن مسائل بلاغی بهره جستند. «واقع» در لغت واقعیت ، حقیقت امر ، ‌ واقع امر ، کار انجام شده ، کار صورت گرفته ، عمل انجام شده ، دستور اجرا شده ، فرمان اجرا شده است. و در پایان نامه حاضر نیز به معنای لغوی یعنی واقعیت ، کاری که صورت گرفته است ، به کار رفته است. قرآن برای همه نیاز های مادی و معنوی انسان برنامه جامع دارد تا انسان را از تاریکی ضلالت و جهالت به هدایت و روشنی رهنمون سازد . یکی از این برنامه ها بیان حقایق و معارف به وسیله قصه های قرآن برای هدایت بشر است. برخی مفسران، ازجمله صاحب تفسیر المنار(رشید رضا،1990،ج 1، 20) چنین ادعا کرده اند که قرآن برای بازگویی معارف خود از زبان تمثیلی و نمادین استفاده کرده و برخی از معارف بلند و معنوی را فراتر از محدوده الفاظ زبان عربی توصیف کرده است و به دلایلی چون نیازمندی به قرینه، اشاره آیات قرآن به ماورای خویش، چند معنایی بودن آیات قرآن وسازگاری با اصول و ضوابط عقل و شرع به عنوان مبانی زبان تمثیلی و از مستندات خود به رایج بودن زبان تمثیلی در همه زبان ها و ادیان ، ناتوانی عقل از درک ماوراء طبیعت ، تفهیم مطالب غامض از راه تمثیل، رفع تعارض بین علم و قرآن و برخورداری قرآن از سطوح گوناگون بیان ،اشاره کرده اند. از سوی دیگر مخالفان نظریه به آیاتی که از فهم پذیر بودن زبان قرآن یرای همگان و یا آیات توصیف کننده کلام الهی به صدق و حق سخن می گویند و به تاثیر پذیری طرفداران این نظریه از اندیشمندان غربی و ویژگی هدایتی دعوت انبیاءاستناد نموده و پذیرش این دیدگاه را مستلزم انتساب دروغ و فریبکاری به حق تعالی دانسته اند. از جمله علامه طباطبایی، واقع بودن را می پذیرد. علامه اسلوب زبان دین را همان اسلوب زبان عرف عام، البته با تفاوت‌هایی می‌داند و از آنجا که در زبان عرف عام از صناعات ادبی‌ای چون تمثیل نیز استفاده شده است، وجود تمثیل را در زبان دین می‌پذیرد که البته ریشه در واقعیت داشته و جهت فهم بهتر مطلب ارائه می‌گردد. آیت الله معرفت و مکارم شیرازی نیز واقع بودن زبان و قصه های قرآن را می پذیرند. منشا این مساله آن است که هنر و ادبیات بشری اصولا ریشه در واقعیت ها دارد؛ اما از تخیل و اسطوره تاثیر می پذیرد. و عناصر نمادین در آن راه می یابند. مهم ترین وجه این مساله این است که اگر همه قصه های قرآن واقعی باشند ؛ مرز دقیق قصه با حکایت و گزارش چه می شود و اگر خیال و تمثیل در آن راه یافته باشد، آن گاه با واقعی بودن کلام خدا و وحی چگونه سازگار است؟هدف پژوهش حاضر بررسی تمثیلی بودن یا واقعی بودن قصه های قرآن است لذا مبانی تمثیلی بودن را برررسی و آن ها را نقد خواهد کرد.و جایگاه و فایده قصه را برای تسریع در فهم مردم روشن خواهد کرد.