جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقل یکی از منابع مهم معرفت است. مکتب‌های گوناگون، در طول تاریخ، دیدگاه‌های متفاوتی درباره عقل مطرح کرده‌اند. در نهج‌البلاغه، که یکی از منابع موثق نزد شیعه است، نقش عقل در کسب معرفت دینی مطرح شده است. در این مقاله نقش عقل در شناخت خدا از دیدگاه نهج‌البلاغه بررسی می‌شود. ابتدا به مفهوم‌شناسی عقل و تعریف آن می‌پردازیم و سپس جایگاه و ارزش عقل در نهج‌البلاغه را بررسی می‌کنیم. در ادامه میزان توانایی عقل در شناخت خدا را که شامل براهین عقلی دال بر وجود خدا است بررسی خواهیم کرد و در انتها محدودیت‌های عقل و ناتوانی آن در احاطه بر وجود خدا را می‌کاویم. نتیجه این پژوهش آن است که هرچند در نهج‌البلاغه، از ناتوانی عقل در احاطه بر وجود خدا سخن گفته شده، اما براهین عقلی نیز که بر وجود خدا دلالت دارد اقامه شده است.

نهج البلاغه در مرتبه بعد از قرآن، در اوج فصاحت و بلاغت قرار داشته و بر معارف بسیار والا و بلند دینی مشتمل است. موضوع «منابع معرفت دینی از منظر نهج‌البلاغه» که مورد بررسی این رساله است و به روش کتابخانه‌ای و از نوع توصیفی ـ تحلیلی ‌است، گرچه در گذشته از منظر قرآن کریم و روایات مورد بررسی قرار گرفته، ولی به طور مستقل از دیدگاه نهج‌البلاغه بررسی نشده است. در این رساله، به ذکر موضوعاتی که بیان آن‌ها به تبیین این مبحث کمک می‌کند، پرداخته شده است، موضوعات کلیدی چون: معرفت و امکان آن در حوزه مباحث دینی، نقش وحی و سنت در فهم منابع دینی، قلمرو و توانایی عقل در حوزه کشف حقایق و آموزه‌های وحیانی دینی و سندیت آن، دلیل حجیت برهان عقلی در تبیین معارف دینی، از مطالبی است که در این نوشتار به عنوان زمینه‌ها و ابزارهای معرفت درحوزه معرفت‌شناسی دینی به خصوص در قاموس نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است. از منظر حضرت علی(علیه‌السلام) وحی مهم‌ترین ابزار شناخت است. آن حضرت در نهج‌البلاغه، از سنت به عنوان راه درست و طریق استوار یاد می‌کند که مراد از سنت، سیره رسول خدا است و راه و روش پسندیده پیشینیان. عقل نیز در کلام امام علی(علیه‌السلام) گوهری گرانقدر است که انسان را به کسب معارف و حقایق دینی راهنمایی می‌نماید.