جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسبت میان واقعیت و سینما در نظریه‌پردازی دربارۀ سینما، جایگاه ویژه‌ای را ازآنِ خود کرده است. براساس تبیین برخی از نظریه‌پردازان، واقعیت سینمایی اعتبار خود را از سازوکار ذهن دریافت می‌کند. در نظر برخی دیگر، این واقعیت بیرون است که بدیلِ سازوکار ذهن می‌شود. می‌توان گفت رابطۀ میان سینما و واقعیت به‌عنوان رابطه‌ای در نظر گرفته می‌شود که در آن، سینما وظیفه‌ای مهم بر عهده دارد: مشخص‌کردن جایگاه دلالت‌های سینمایی، به‌عنوان سازوکارهای سینمایی که ازسویی می‌توانند جایگاه مدلول خود را در عالم بیرون کسب کنند و یا می‌توانند مدلولی داشته باشند که جایگاه خود را این‌بار، در ذهن، تثبیت می‌کنند. در این پژوهش تلاش شد با تبیین رابطۀ میان فیلم و واقعیت در نظریات سینمایی و رابطۀ آن با بازنمایی، تمایز آثار سینمایی به بحث گذاشته شود و دسته‌بندی خاصی براساس بازنمایی برمبنای اندیشۀ هایدگر ارائه شود (هایدگر خود از تمایزی یاد می‌کند که هنر بزرگ را می‌سازد)؛ اینکه اثر سینمایی را چگونه می‌توان براساس بازنمایی و آشکارگی حضور زمین در کار هنری مورد توجه قرار داد. به‌این‌منظور و در ادامۀ پژوهش، برخی آثار سینمایی، متناسب با جایگاه بازنمایی در دیدگاه هایدگر در سه گروه متمایز بازنماگرا ، فرابازنماگرا و نابازنماگرا واکاوی شد. در میان این آثار، فیلم دربارۀ بی‌کرانگی اثر روی اندرسون، به‌عنوان اثر نابازنماگرا، حضور زمین در کار هنری را آشکار می‌کند.

مطابق نظر هایدگر، اثر هنری، آشکارکنندۀ حقیقت است. اما این آشکارگی نه در هر اثر هنری، بل در اثر هنری بزرگ! امکان­‌پذیر است. اما کدام اثر است که امکانِ پذیرفتن عنوان اثر هنری بزرگ را دارد؟ هایدگر خود در رسالۀ سرچشمۀ اثر هنری به برخی از این آثار اشاره کرده است. اما چگونه می­توان معیاری را از رسالۀ سرچشمۀ اثر هنری استخراج نمود و بر مبنای آن، دانست که آیا یک اثر، توان نزدیک شدن به آنچه هایدگر از اثر هنری مراد کرده است را دارد یا نه؟ آیا می­توان معیار را در مورد واسطۀ هنری همچون سینما به کار بست؟ در این تحقیق تلاش گردید معیاری مهیا شود برای سنجش فیلم؛ شروط این معیار عبارتند از عدم بازنمایی، عدم انتزاع از هرروزگی و عدم تعلّق. در ادامه، به جهت آشکار شدن زوایای معیار، فیلم «باد ما را خواهد برد» ساختۀ عباس کیارستمی به بحث گذاشته شد و شرایط معیار در مورد آن فیلم مورد سنجش قرار گرفت: این فیلم شرایط معیار را از سر می‌­گذراند. بر این اساس می‌­توان گفت که بر اساس اندیشۀ­ هایدگر می­توان معیاری در مورد واسطه­ هنری همچون سینما، بدست آورد. این تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه‌­ای انجام گرفته است.

رسانه های جدید، فرصت هایی برای بازنمایی آموزه های دین و معارف آن با شیوه های جدید ایجاد می کنند که تعداد زیاد وبگاه ها با محتوای مذهبی نشان می دهد افراد و نهاد های دینی با استفاده از امکانات و قابلیت های فضای وب، سعی دارند از طریق این رسانه ها به معرفی و بیان آموزه های دینی بپردازند. در این میان توجه به امکانات زیبایی شناختی در رسانه های جدید و به طور خاص در طراحی وبگاه های دینی می تواند در ارائه بهتر و مطلوب تر محتوا به مخاطب، نقش مهمی ایفا کند؛ از این رو پژوهش حاضر با توجه به اهمیت رسانه های جدید در ارتباطات عصر معاصر و نقشی که این رسانه ها در معرفی و بیان مفاهیم دینی دارند، به بررسی ویژگی های زیبایی شناختی موجود در طراحی وبگاه های دینی پرداخته است. این پژوهش از نظر روشی، توصیفی- تحلیلی است که جمع آوری داده های آن به شیوه کتابخانه ای صورت گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش به نظر می رسد در طراحی وبگاه های دینی، امکانات زیبایی شناختی و بصری مناسب در جهت انتقال موفق آموزه های دینی تا حد زیادی نادیده گرفته شده است؛ لذا فقدان بکارگیری شیوه های مناسب در طرح مفاهیم و محتوای دینی سبب ضعف وبگاه های مورد نظر می شود.

ابوالقاسم میرفندرسکی (حدود ۱۰۵۰-970ق)، حکیم و فیلسوف عصر صفوی، در مشهورترین اثر خود با عنوان رسالۀ صناعیه مباحثی در باب موسیقی نظری دارد. از این نظر، او در بین فیلسوفان این دوره کم‌نظیر است. اما هدف میرفندرسکی، بر خلاف فلاسفۀ اوایل دورۀ اسلامی، نه آموزش فنی موسیقی از طریق متن مکتوب، بلکه استفاده از مثال موسیقی نظری برای توضیح اقسام صناعات (پیشه‌ها) است. در مقالۀ حاضر، که با هدف بررسی آراء فلسفی میرفندرسکی در ارتباط با موسیقی ذیل دسته‌بندی صناعات نوشته شده، با استفاده از روش کیفیِ تحلیل متن و مواد تاریخی و کتابخانه‌يی، ضمن مرور مختصر تاریخی بر احوال و آثار و اندیشه‌های میر، مقدمات نظری رساله و اصطلاحات بکاررفته در آن را شرح داده‌ایم تا از آنجا بتوان به مراد مؤلف از مثال موسیقی نظری پی ‌برد. مهمترین نتیجۀ ضمنی‌يي که از مباحث موسیقایی اثر میگیریم اینست که در این دوره، علما تمایز روشن و قاطعی میان علم و عمل موسیقی قائل بوده‌اند، تا آنجا که ممکن بود یک عالم دینی برجسته، برغم وقوف کامل بر موسیقی نظری، داشتن گوش موسیقایی، و حتی تدریس آن، از اشتغال عملی به موسیقی بپرهیزد و طلاب خود را نیز از آن برحذر دارد. این واقعیت را میتوان از نشانه‌های آشکار جدایی علم و عمل موسیقی در این دوران دانست.

هایدگر در رسالۀ سرچشمۀ اثر هنری، با روش فلسفی به چیستی هنر و اثر هنری می‌پردازد. او شرط وجود اثر هنری و شرط مواجهه با آن را منوط به بحث هستی‌شناسانه دانسته و در این حالت، آن را گشاینده حقیقت هستی معرفی می‌کند، حقیقتی که حتی در دوران رونهان‌کنندگی هستی امکان گشایش را مهیا می‌کند. بر این اساس، اثر هنری زمانی که بتواند به پرسشگری از هستی بپردازد و خود را از بند هستنده رها سازد و به هستیِ هستنده معطوف سازد، امکان گشایش را برای خود مهیا می‌کند. اما چه چیز می‌تواند اثر هنری را در امکان پرسش‌گری از هستی قرار دهد و چه معیاری برای سنجش امکان ورود هر اثر هنری به دایرۀ هستی‌شناسی وجود دارد؟ معیاری که بتوان هر اثر هنری را با آن مقایسه نمود و مؤلفه‌های هستی‌شناسانه آن را از نظر هایدگر مورد واکاوی قرار داد. در این مقاله، سعی بر آن است تا با استفاده از معیاری که بر اساس رسالۀ سرچشمۀ اثر هنری هایدگر بدست می‌آوریم، تابلوی کفش‌های وان‌گوگ و نیز تابلویی از سهراب سپهری را مورد ارزیابی قرار دهیم، تا ابعاد نظر هایدگر پیرامون اثر هنری، دستِ‌کم، به بحث گذاشته شود.

هدف اصلی این پژوهش، واکاوی اندیشه‌های راجر اسکروتن(1944-2020)، فیلسوف بریتانیایی، در قلمرو زیبایی‌شناسی تحلیلی است. اسکروتن به طور خاص از پروژه نقادی قوای عقلانی کانت، و بصیرت‌های ویتگنشتاین در قلمرو زبان و معانی تأثیر پذیرفته است. بدین‌منظور ضمن گزارشی مختصری از منظومه فکری وی، گام‌هایی که وی در بسط زیبایی‌شناسی تحلیلی(در دو بخش داوری زیبایی‌شناختی و دسته‌بندی زیبایی) برداشته، استخراج شده است. این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه‌ای مرتبه اول، و با استفاده از روش تحلیل مفهومی صورت پذیرفته است. از منظر اسکروتن، زیبایی‌‌‌‌شناسی هسته فلسفه است و اهمیت آن امروزه از سایر شاخه‌های فلسفه بیشتر است، حتی اگر به خاطر این رشته مرکزی به سایر شاخه‌ها وابسته باشد. مهمترین نتایج این پژوهش عبارتند از بازسازی و به‌کارگیری دو مفهوم علقه فاقد علقه و دوگانه غایت-ابزار، تنقیح اقوال مشهور برای سنجش زیبایی (لذت، مرتبه، التفات، دلیل/داوری، توصیف ابژه و حکم دسته اول) و نظریه‌های زیبایی‌شناسی، رابطه امر مقدس، زیبایی و امیال در زیبایی انسانی، به‌کارگیری تمایز فهم و تبیین در زیبایی طبیعی، عقل عملی در زیبایی روزمره و تمایز فانتزی-خیال و الگوی تعلق/همخوانی در زیبایی هنری.

نهج البلاغه در بردارنده نکات ارزشمندی از وصف زیباییهای عالم از جمله رنگها و معانی آنها است. مسئله این تحقیق واکاوی فرازهای نهج البلاغه و رویکردهای مختلف درباره رنگ است. این تحقیق با هدف تبیین رنگها و معانی آن، پرسشها را اینگونه مطرح می کند: حضرت علی(ع) در نهج البلاغه با چه رویکردها، دیدگاه ها و نیز ویژگیهای تجسمی و هنری به رنگ نگریسته و آن را بیان می کند؟ رنگها دارای چه معانی و نشانه هایی هستند؟ نتایج حاصله از این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است نشان می دهد، رنگها در نهج البلاغه با سه رویکرد و دیدگاه از منظر حضرت علی(ع) بیان شده اند رویکرد اول بر وجه نمادین رنگها، دوم به طبیعتگرایی و تأثیرات روانی رنگ بر روی بشرو نیز ارجاعات رنگ در طبیعت حیوانات، انسانها و گیاهان حتی آسمان و زمین و نیز دیدگاه سوم بر وجه زیبایی شناسی و تجسمی رنگ اشاره دارد.

ارائه و معرفی خلاقانه شخصیت های قدسی و معصوم در قالب ساختارهای تلویزیون و تبلیغ آنها از زبان این رسانه با چالش هایی روبروست که نیازمند واکاوی و مطالعه دقیق است. این مقاله تلاش دارد با بازشناسی نسبت تلویزیون و دین و مرور نظریه های فلسفی مربوطه، به این سوال اساسی پاسخ دهد که انتقال مفاهیم مجرد و ارائه شخصیت های قدسی و معصوم مانند حضرت حجت (عج) و تبلیغ فرهنگ مهدوی در تلویزیون، چگونه و تا چه اندازه امکان پذیر است؟این نوشتار می کوشد از طریق مروری بر ادبیات عموما فلسفی و زیبایی شناختی پیرامونی که بیشتر در غرب انجام پذیرفته و با اتکا به اهداف دینی فرهنگ اسلامی ایرانی به نسبت معقولی بین آن دو برسد.

بیان مسئله کمتر از نیم قرن است که پژوهشگران ایرانی در حوزه‌ی فلسفه و هنر با دیدگاه ویژه‌ی سنّت‌گرایی آشنا شده‌اند. در این مدّت، از بین آثار پُرشمار سنّت‌گرایان، فقط تعداد بسیار کمی به فارسی ترجمه شده‌اند که در میان همین تعداد محدود نیز، به‌ندرت آثار اساسیِ سنّت‌گرایان به چشم می‌خورد؛ منظور آثاری است که به‌طور مُفصّل و متمرکز در حوزه‌ی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی به نگارش درآمده‌اند و برای فهم عمیق و همه‌جانبه از دیدگاه سنّت‌گرایی، در اولویت‌اند و ضرورت تام دارند. در حوزه‌ی حکمت هنر و زیبایی، چند اثر از آثار سنّت‌گرایانی چون آناندا کوماراسوآمی، تیتوس بورکهارت، سیّد حسین نصر و مارتین لینگز، که آثار مستقلی در این زمینه نگاشته‌اند، ترجمه شده است. از آثار فریتیوف شوئون نیز، که در آثارش فصل‌های جداگانه‌ای را به موضوع هنر و زیبایی اختصاص داده، ترجمه‌هایی انجام شده است.در میان پژوهشگران ایرانی، افرادی معدود به نقد و بررسی آرای سنّت‌گرایان درباره‌ی هنر و زیبایی پرداخته‌اند. نام این پژوهشگران و عنوان مقاله‌ی ایشان بدین شرح است:1. سید رضی موسوی گیلانی، «نقد و بررسی آرای سنّت‌گرایان پیرامون هنر اسلامی»2. جواد امین خندقی و سید رضی موسوی گیلانی، «نقد دیدگاه سنّت‌گرایان در باب هنر سنّتی، هنر مقدّس و هنر دینی»3. محمود تیموری، «نقدی بر زیبایی‌شناسی شوان»4. سید امیر منصوری و محمود تیموری، «نقد آرای سنّت‌گرایان معاصر در زمینه هنر و معماری اسلامی»5. سید محمد هادی موسوی رکنی، «نقد دیدگاه سنت‌گرایان در مورد سرآغاز هنر خوشنویسی اسلامی»6. سعید بینای مطلق، «بررسی و نقد زیبایی و کمال از نظر کوماراسوآمی»با بررسیِ دقیق‌ این نقدها و خوانش عمیق‌ آثار سنّت‌گرایان، به‌ویژه آثار بنیادین‌شان، توجه ما به مسئله‌ای مهم معطوف می‌شود که به اعتبارسنجیِ این نقدها مربوط است و این پرسش مهم را پیش می‌نهد که مقدمات ضروری و شیوه‌ای که منتقدان بایستی در چارچوب نظری و موضعِ نقد خود نسبت به آرای هنری و زیبایی‌شناختیِ سنّت‌گرایان لحاظ کنند، تا چه اندازه مبتنی بر شناختن و لحاظ کردنِ مبانی فکریِ سنّت‌گرایان بوده است. این مسئله را بدین ترتیب می‌توان تبیین و تشریح کرد:این امری بدیهی است که برای نقد هر دیدگاهی ـ البته نقدی مستدل و معتبر ـ نخست باید از مبانی معرفتی و مفاهیم بنیادین آن دیدگاه، به‌درستی و به‌طور کامل آگاه باشیم تا در گام بعد بتوانیم در موضوعات مختلف، با توجه به جهت‌گیریِ فکری و دلایل خود، آرای برخاسته از آن دیدگاه را نقد کنیم. همچنین مسلم است که این موضوع در اعتبارسنجیِ نقدها نیز، در زمره‌ی معیارهای اصلی قرار دارد. اما این امرِ بدیهی در بیشتر نقدهای داخلی ـ و حتی برخی نقدهای خارجی ـ که نسبت به آرای سنّت‌گرایان درباره‌ی هنر و زیبایی بیان شده است، در بهترین حالت، دچار نوعی نقص و تشویش بوده و در بدترین حالت، به‌طور کامل مغفول مانده است. به بیانی دیگر، در بیشتر نقدهای داخلی، دو وضعیت را می‌توان تشخیص داد: 1. برخی منتقدان به نکته‌ها و ایرادهایی اشاره کرده‌اند که به‌کلّی از چارچوب نظریِ سنّت‌گرایان خارج است، یعنی این منتقدان به شیوه‌ای کاملا یک‌سویه، فقط با اتّکا به مبانی نظریِ خود و معیارهای برخاسته از نظام فلسفی و جهان-بینیِ خودشان به نقد آرای سنّت‌گرایان درباره‌ی هنر و زیبایی پرداخته‌اند، بدون اینکه مبانی نظری سنّت‌گرایان را در نقد خود لحاظ کرده باشند. برای مثال می‌توان به نقد دکتر سید رضی موسوی گیلانی اشاره کرد که در مقاله‌ی خود با عنوان «نقد و بررسی آرای سنّت‌گرایان پیرامون