جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله ثبات یا تغیّر گزاره‌هاى اخلاقى ـ سیاسى در علوم مختلفى هم‌چون فلسفه، اصول فقه، کلام و... از منظرهاى متفاوتى بحث و بررسى شده است. در این مقاله تلاش شده ضمن بررسى منابع گزاره‌هاى اخلاقى ـ سیاسى (حکمت عملى)، مفاهیمى هم‌چون عقل عملى، مشهورات، سیره عقلا و رابطه «باید با هست» مورد کنکاش قرار گیرد تا زمینه مناسبى براى تقریب ذهن به مسئله ثبات یا تغیّر این گزاره‌ها فراهم گردد. در نهایت، گزاره‌هاى اخلاقى ـ سیاسى به گزاره‌هایى که ناشى از سیره عقلا و حکم عقل است، تقسیم شده است که قسم نخست، خاص و نسبى و قسم دوم، عام و جهانْ شمول تلقى شده‌اند.

فقه شیعه از آغاز پیدایش دچار تقیّه و سرکوب بوده است و نتوانسته کارآیى خود را در زمینه‏هاى گوناگون اجتماعى نشان دهد. حال این سؤال مطرح است که آیا فقه شیعه مى‏تواند تمام نیازهاى فردى، اجتماعى، عبادى، سیاسى، اقتصادى، قضایى، روابط داخلى و خارجى در عصر کنونى را پاسخ‏گو باشد و یا اختصاص به مسائل فردى دارد؟ برخى از نوشتارها، بسیارى از مسائل حکومتى را امورى عقلانى و برنامه‏اى به حساب آورده و از مسائل فقهى و استنباطى خارج مى‏کنند؛ لیکن از تعریف علم فقه به دست مى‏آید هر حکم عقلى که مورد تأیید شرع قرار گیرد حکم شرع به حساب مى‏آید؛ به عبارت دیگر، از آن جایى که فقها عقل، عرف، بناى عقلا و عادات را از مبانى فقه قرار داده‏اند و با اعتماد بر این گونه امور، حکم شرع را استنباط کرده‏ اند، پس هر گونه حکم اجتماعى، سیاسى که از امور عقلانى و عقلایى باشد فقهى است. علاوه بر حکم عقل و بناى عقلا و کتاب و سنّت، فقها بر منابع دیگرى نیز تکیه دارند که عبارتند از: مصلحت و مفسده دایمى، فطرت جاوید، موضوعات ثابت و متغیر، قضایاى حقیقیه، حکم حکومتى، توسعه در هدف اجتهاد، اجتهاد پویا، نقش زمان و مکان در اجتهاد.