جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام کاظم، هفتمین امام شیعیان، در یکی از سخت‌ترین ادوار تاریخی می‌زیستند. سؤال این تحقیق آن است که «اقدامات سیاسی امام کاظم در منابع تاریخی تا قرن پنجم چیست؟» این تحقیق با روش «توصیفی، تحلیلی، استنباطی» در تلاش است تا اولاً، اقدامات سیاسی این امام را دسته‌بندی نماید و ثانیاً، این اقدامات را به‌صورت مطالعه تطبیقی در شش کتاب تاریخی شیعه و شش کتاب تاریخی اهل سنت بررسی کند تا به هدف بررسی سیاست‌های امام کاظم در منابع تاریخی تا پایان قرن پنجم نایل گردد. نتیجه این تحقیق آن است که در منابع تاریخی، اقدامات سیاسی امام کاظم7 در قالب شش دسته قرار می‌گیرد: اقدامات سیاسی - علمی، اقدامات سیاسی در جهت آشکار کردن چگونگی غصب خلافت، اقدامات سیاسی در تقابل با قتل شیعیان و ظلم و جور، اقدامات سیاسی در مقابله با فرقه‌های گمراه، اقدامات سیاسی در تقابل با منصور عباسی و هارون‌الرشید، و اقدامات سیاسی در زمان زندانی شدن امام کاظم7». این اقدامات در برخی منابع تاریخی شیعه و اهل سنت، مشهود است.

«امام کاظم» (علیه‎السلام) در ابتدای امامت، با چالش‌هایی روبه رو بوده اند که این چالش‌ها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیه‎السلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیه‌السلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دست‌یافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» به‌عنوان ملاک تعیین‌شده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص می‌شود که امام کاظم (علیه‎السلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفاف‌سازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریان‌های انحرافی و فرقه‌های مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیه‌السلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یک‌سو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگ‌ترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خط‌مشی آگاهانه‌ای را بنیان‌گذاری نموده‌اند.

بررسی سبک روایتگری در منابع تاریخی از بایسته­ترین نکات در تاریخ­نگاری است­ که موجب شناخت بخش­های سازنده یک اثر نظیر دیدگاه، ساختار زبانی، تکنیک­های روایی و پرداخت هنری می­شود. تحلیل سبک روایتگری در برخی از آثار تاریخی دوره قاجار نیز می­تواند به درک تاریخ­نگری مورخان قاجار یاری رساند، زیرا نویسندگان آن آثار به­­مثابه راوی، با به­کارگیری عناصر روایی ویژه، ضمن بیان رخ­دادهای تاریخی کارکرد نهاد قدرت را به­تصویر کشیده­اند. پژوهش حاضربا روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که ویژگی­های روایت­پردازانه اکسیرالتواریخ نوشته علیقلی میرزااعتضادالسلطنه در جهت نمایش تأثیرات متقابل شرایط اجتماعی- سیاسی و شخصیت­های تاریخی، تا چه اندازه این اثر را در بین آثار تاریخ­نگارانه دوره قاجار متمایز ساخته­است؟ با توجه به ضرورت بررسی عناصر درون­متنی و عوامل مرتبط با خاستگاه و شرایط اجتماعی راوی، تبیین روایتگری نویسنده نشان می­دهد که روایت­پردازی او با رویکرد روایت خطی به تاریخ، برخاسته از فضای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی عصر خود از یک­سو و ساختار اجتماعی و نحوه ادراک تاریخی مؤلف از سویی دیگر بوده­است. هم­چنین، ساختار روایت با استفاده از زبان گزارشگرانه و زیباشناختی به­گونه­ای شکل گرفته که با رمزگشایی روایت­های اثر، می­توان به تأثیر قدرت بر زبان روایت تاریخی در عصر قاجار پی برد.

تلاش‌های فرهنگی و سیاسی شیعیان با سقوط خلافت عباسی و روی کار آمدن ایلخانان از نیمه دوم سده هفتم هجری رنگ و بوی دیگری یافت. سیاست تساهل و تسامح مذهبی بر گسترش تألیفات شیعی افزود. یکی از آثار این عصر که شناخته شده است غرر الاخبار و درر الآثار تألیف حسن‌بن محمد دیلمی است. مقصود دیلمی در این اثر اثبات امامت علی(ع)، تبیین اصول و باورهای شیعه و ترویج این مذهب است. تحلیل‌های به ظاهر «خردگرایانه» و نگرش وی در سیره نگاری، با عنایت به بافتار جامعه سده هشتم هجری، درخور توجه است. در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی ضمن معرفی اجمالی دیلمی و کتاب غرر الاخبار بینش تاریخی وی بررسی شده است. دستاورد این پژوهش بیانگر این واقعیت است که بررغم جای گرفتن غرر الاخبار در مجموعه مصنفات تاریخی شیعه، این اثر با ماهیتی ارزشی و آرمانی، نمونه‌ای از سیره‌نگاری فضیلت‌محور شیعی است.

دولت فاطمی در سال 358ق، از مغرب به مصر منتقل گردید و تا سال 567ق ادامه یافت. در مصر، خلفای فاطمی وزیرانی از اهل کتاب، به‏ویژه مسیحیان برگزیدند. در این پژوهش، با توجه به اهمیت مسیحیان در جامعه مصر، سعی بر این است که نقش وزرای مسیحی و علل انتخاب آن‏ها بررسی شود. نتایج این پژوهش، مشخص کرد که برخی از وزرای مسیحی چون عیسی‌بن‌نسطورس (383 ـ 386ق) و بدر جمالی (466 ـ 487ق)، جلوی از دست رفتن متصرفات فاطمیان را گرفتند و بعضی نیز موجب آرامش در حکومت فاطمی گردیدند. البته وزرای مسیحی جدیدالاسلام، در آزار مسیحیان نقش داشتند. این سخت‏گیری، بیشتر معطوف به ملکایی‏ها بوده و گروه‏های دیگر مسیحی، کمتر تحت فشار بودند. در انجام پژوهش، از دو دسته منابع زمانی و مکانی استفاده شد. پژوهش تاریخی حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته و جهت گردآوری اطلاعات، از شیوه کتابخانه‏ای استفاده گردید. فصول تحقیق، شامل: وزارت تنفیذ و تفویض، مسیحیان مصر، وزیران مسیحی و خلفای دارای وزیر مسیحی می‌باشد.

قلعه رباح،[1] واقع در سرزمین اندلس، از مهم‌ترین قلعه‌هایی بود که همیشه مورد توجه مسیحیان و دولت‌های مختلف اسلامی در اندلس قرار داشت؛ زیرا تسلط بر این قلعه، به­منزله احاطه بر بخش گسترده‌ای از اندلس بود و به­لحاظ نظامی، هریک از طرفین مخاصمه را در وضعیت برتری قرار می‌داد. مقاله حاضر می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که موقعیت استراتژیکی قلعه رباح در پایداری دولت‌های اسلامی اندلس چگونه بوده است؟ (سؤال) به نظر می‌رسد که در فضای سیاسی-اجتماعی آن زمان، قلعه رباح همواره نقش به­سزایی در اقتدار دولت‌های اسلامی اندلس داشته است. (فرضیه) در این پژوهش، تلاش گردیده بر اساس ایجاد پیوندهای موضوعی و تحلیل وقایع، گزارشی از اهمیت نقش استراتژیک قلعه رباح در تحکیم قدرت دولت‌های اسلامی اندلس تا اواخر نبرد العقاب ارائه گردد. (هدف) این تحقیق که بر مبنای اسناد کتابخانه‌ای و به روش تحلیلی صورت پذیرفته (روش)، نشان می‌دهد که موقعیت استراتژیک قلعه‌ رباح، از مهم‌ترین عوامل بقا و اقتدار حکومت‌های اسلامی اندلس بوده است و سقوط قلعه، زمینه‌های پس‌رفت مسلمانان اندلس را فراهم کرده است. (یافته)

انديشه‌ورزان مسلمان از سده‌هاي نخستين اسلامي با شبهات و ايرادات وارده بر دين از سوي اهل کتاب مواجهه بوده‌اند و در روند اين رويارويي و در پاسخ به شبهات، آثار قلمي از سوي علما تدوين شد. از اوايل سدة نوزده ميلادي به سبب اوج‌گيري تکاپوهاي استعمارگران و افزايش فعاليت هيئت‌هاي تبشيري، مجادلات قلمي علماي مسلمان روند فزاينده‌اي پيدا کرد. ابعاد شناختي اين آثار و نحوة صورت‌بندي گزاره‌هاي معرفتي، جايگاه ويژه‌اي به اين آثار در مطالعات ديني بخشيده است. با توجه به اهميت اين آثار، مقالة پيش‌رو به بررسي يکي از رساله‌هاي شاخص در اين زمينه به نام لب الخطاب في رد شبهات اهل کتاب، اثر محمدباقر بيرجندي اختصاص دارد. اين نوشتار با رويکردي توصيفي ـ تحليلي درصدد بررسي روش و آشنايي با براهين نويسندة لب الخطاب در شبهه‌زدايي از دين است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد که نويسندة اثر يادشده با بهره‌گيري از استنادات تاريخي، ارائة براهين عقلاني و استفاده از گزاره‌هاي کتب عهدين، تناقضات آن را آشکار كرده و به شبهه‌زدايي از دين پرداخته است.