جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بسياري از بزرگان ادب فاخر فارسي به‌منظور ترويج سبک زندگي اسلامي، با تکيه بر آموزه‌هاي ديني، در آثار منظوم و منثور خويش راهکار‌هاي بسياري براي مصون ماندن از آسيب‌هاي بي‌حجابي و بي‌عفتي ارائه کرده‌اند. در مقالۀ حاضر به شيوۀ مطالعات کتابخانه‌اي و رويکرد توصيفي ـ تحليلي، مصاديق ترويج عفاف و حجاب در برخي از متون نظم و نثر فارسي مورد بررسي قرار خواهد گرفت، و راهكارهایی برای مصونیت از آسیب‌های بی‌حجابی و بی‌عفافی در سطح جامعه، از هفت‌ پيکر نظامي، بوستان سعدي، چهار مقالۀ عروضي سمرقندي، تاريخ بيهقي، دیوان حافظ و حديقةالحقيقه سنايي آورده خواهد شد. مواردي همچون برجسته‌سازي فرهنگ حجاب و عفاف، تأکيد بر خداترسی، استعاذه، توصيه به حزم و هشياري والدين در حراست خردمندانه از نسل جوان، آگاهي ‌بخشيدن به جوانان، ارزشمند جلوه‌ دادن حُسن خداداد، فطانت بانوان و معرفي «غيرت» به‌عنوان خصيصه‌اي ارزشمند از دستاوردهاي پژوهش حاضر هستند. در نهایت بیان خواهد شد که به‌طورکلی مباحث حجاب و عفاف در حوزۀ ادب فارسی از چنان اهمیتی برخوردار هستند که عروضی سمرقندی در چهار مقاله به نقل از ابن‌سینا آورده است که طبیبی حاذق، کنیزکی را به واسطۀ شرم از کشف حجاب، درمان نموده؛ و محمد عوفی در جامع‌الحکایات آورده است که دختری علوی جان بر سر حفظ عفاف خویش نهاده است.

در متون ادب فارسي و از جمله در آثار فردوسي، ناصر خسرو، سعدي، بيهقي و... واژة «درود» معادل و هم ‌معناي با سلام نيست؛ بلکه هم‌تراز با «آفرين»، «تهنيت»، «تحيت» و «صلوات» است و صلوات را نمي‌توان همچون درود در جاي سلام و خطاب به هرکس به‌کار برد. چنين به‌نظر مي‌رسد که ادبا به اين نکته واقف بوده و به‌همين دليل نيز در آثار خود «درود» را تنها براي گرامي‌داشت انبياء و اولياي الهي به‌کار برده‌اند. در فرهنگ و زبان عربي نيز «اهلاً و سهلاً مرحباً» اصلاً معادل «سلام» نيست؛ و اعراب آن را در وقت خوش‌آمدگويي به مهمان ادا مي‌کنند. با اين توصيف، نگارنده مي‌پندارد که از همان روز نخست ورود اسلام به ايران زمين، مي‌بايست مرتبة «سلام» بالاتر و والاتر از «درود» قرار گيرد و ادباي برجسته نيز به‌جاي «درود» بر انبياء و اولياء «سلام» بفرستند، لذا در نوشتار حاضر به شيوة مطالعات کتابخانه‌اي و روش توصيفي ـ تحليلي به اثبات این نکات پرداخته مي‌شود: 1. زيبايي و برتري لفظ و معناي «سلام» بر واژگان ديگر؛ 2. به‌کار بردن معناي «سلمنا» براي «سلام» توسط اسلام‌ستيزان.

رزم‌نامه ـ بزم‌نامة فردوسی یکی از برجسته‌ترین شاهکارهای ادبی جهان است که پر از نام و سرگذشت پهلوانان، شاهان،‌ نامیرایان، زنان و حتی ضدقهرمانان است؛ و به‌نظر می‌رسد که در این میان برخلاف دیدگاه شارحان شاهنامه، پهلوانان این اثر ارزشمند، چندان هم پهلوان نبوده‌اند و گاه حتی بویی از مرام پهلوانی نبرده‌اند و چنان در خور و خواب و خشم و شهوت غرق شده‌اند که به‌هیچ عنوان شایستة نام پهلوان نیستند. پیوند تهمینه و رستم، نزاع گیو و طوس بر سر تصاحب دختری گریخته از خانه، حیله در کار کردن رستم و کشتن ناجوانمردانة سهراب و... نمونه‌های بارزی هستند که با منش پهلوانی فرسنگ‌ها فاصله دارند و هیچ بعید نیست که اخلاق پهلوانی بزرگ‌ترین گمشدة عصر فردوسی بوده باشد؛ به‌ویژه آنکه فردوسی از نظر زمانی، فاصلة کوتاهی با علی‌بن ابی‌طالب(ع)، آن سرلوحة حقیقی پهلوانان عالم داشته است؛ و بسیار عجیب به‌نظر می‌رسد که این نکتة «اظهر من‌الشمس» تا به امروز از نگاه تیزبین شارحان شاهنامه و بزرگان عرصة ادب فارسی دور مانده است. نگارندگان این مقاله چنین می‌پندارند که عنوان «پهلوان»‌ی که فردوسی در قرن چهارم به برخی از شخصیت‌های شاهکار خویش داده است، مشابه همان عنوان «زاهد»ی است که حافظ در قرن هشتم، دین‌فروشان دنیاپرست را با آن به باد تمسخر گرفته است. این مقاله به شیوة مطالعات کتابخانه‌ای تدوین شده و فارغ از ذکر ویژگی‌های سبکی و زبانی شاهنامه، بر آن است تا با رویکرد شالوده‌شكني، تنها گوشه‌هایی از خصایص پهلوانان شاهنامه را بیان کرده و به اثبات این نکته بپردازد که فردوسی به ریشخند برخی از شخصیت‌های شاهکار ادبی خود را «پهلوان» نامیده است؛ همان‌گونه که حافظ از سرِ درد، ریاکاران عصرخویش را زاهد و محتسب خوانده است.