جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

: سنّت‌های الهی" به‌ مثابه قوانین و تدابیر حاکم بر نظام آفرینش، یکی از مفاهیم گسترده در تعبیرهای زبانی قرآن‌کریم است. این نوشتار با رویکرد "معنی‌شناسی شناختی"، در حوزه استعاره‌های مفهومی، به‌عنوان ابزار پایه‌ای برای بیان و درک مفاهیم انتزاعی، می‌کوشد کارکرد طرح‌واره‌های تصوری را در مفهوم‌سازی استعاری "استکبار" بررسی کند ‌و از رهگذر آن به ساختار مؤثر نیرو- پویاییِ جریان "سنّت‌های الهی" در قوانین هندسه جهانی الهی دست ‌یابد. از این‌رو با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی مفهوم "کبر" به ‌عنوان پربسامدترین واژه قرآنی در حوزه ر‌ذائل اخلاقی و شاخصه اصلی معارضان حق، در کلان سیستم مفهومی قرآن‌کریم، پرداخته است. از این طریق به شکلی روشمند موقعیت‌های زبانی- استعاریِ متأثر از سنّت‌های الهی در حوزه‌ استکبار و طرح‌واره‌های تصوری ارائه شده از آن کشف شده و با ملموس‌سازی برخی مفاهیم انتزاعی در قالبی عینی، تحلیل نوینی فراروی مخاطب قرارمی‌دهد. دستاورد این پژوهش بیانگر میزان اثرگذاری "کبر" به ‌عنوان مانعی قدرتمند در سلب رحمت الهی و نیرویی قوی در جهت حرکت نزولی به سوی ضلالت و گمراهیِ خود و دیگران است که با نگاشت استعاری «کبر، مانع است.»،‌ «کبر، قدرت است.» در ترسیم شدت باطل‌گراییِ انسان متکبّر اثرگـذار است. معانی ضمنیِ حاصل از این ساز وکار زبانی، بـه درجۀ تنزل معنایی و مقامی استکبار در معیار قرآن‌کریم اشاره دارد. عمده‌ترین جریان سنّت‌های الهی، براساس مفاهیم استعاری موجود در حوزه "استکبار" با عناوینی مانند "زیادت‏ ضلالت"، "املاء و استدراج"، "امهال"، "استیصال"، "محرومیت" و "عبرت‌آموزی" در سطح آیات الهی مشاهده شده‌است

"علّیت" یکی از روابط بنیادی است که نقش مهمی درزمینه های مختلف دینی و معرفتی ایفا می کند. در تحلیل زنجیره های علّی در قرآن، اصول معنایی متعددی مانند "اصل پنجره های علّی"مطرح می شود. برطبق این اصل، روابط علّیِ گوناگون درآیات مختلف نسبت به یک زنجیره علّی فراهم می شود و بخش خاصی از یک مسیر یا فرآیند در"کانون توجه" قرارمی گیرد. درتفسیر شناختی از کلام الهی، بررسی نحوه تشکیل سلسله های علّی در زبان قرآن و باز شدن پنجره های توجه به سوی معارف بینشی وآموزه های ارزشی آن؛ ظرافت های معنایی بی بدیلی را فراروی مخاطب قرارمی دهد. نوشتارحاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکردی تفسیری درصدد است با توجه به نگرگاه مفسران و اصل پنجره های علّی، ساختاری روشمند جهت دسته بندی روابط علّی درتفسیرآیات "قرض" بیابد و تصویری بدیع از مراد الهی درکاربست تعبیر إسنادی"قرض به خداوند" ارائه دهد. رهیافت های حاصل نشانگر وجود رابطه "علّیت" میان افعال ارزشی و اختیاری انسان با کمال مطلوب انسانی است. به طورکل سلسله علّی درتفسیر آیات "قرض"را می توان به دو دسته تقسیم نمود: 1.سلسله علت هایی که جهت گیری های اعتقادی- عملی انسان را شکل می دهد؛(جهاد بیرونی و جهاد درونی) مانند ایمان به خدا و رسول، تقوا، معادباوری، جهاد درراه خدا، مبارزه با بخل و... 2.علیّت خداوند برپاداش قرض: زنجیره پاداش های بی حد وحصری برای "قرض" بیان شده است؛ که با ایجاد انگیزه، انسان مؤمن و باتقوا را به سمت انجام عمل خیر و حسنه هدایت می نماید؛ پاداش هایی نظیر: "آمرزش گناهان"، "اجرکریم"، "فوزعظیم"و....

آیه 64 آل عمران بعد از تبیین توحید، بیان انحراف، تهدید و قهر در آیه مباهله، با روش مهرورزانه ای به تعامل میان خداباوران بر سه اصل توحید، ربوبیت الهی و پرهیز از شرک در نظر و عمل تأکید دارد. قرآن در مقابل واقعیت های تحریف شده در تعالیم پیامبران گذشته با استدلال ایستادگی و اعتقاد به تثلیث و تصلیب و فرزندخواندگی حضرت مسی× را نفی نموده است. بررسی آیه فوق نشان می دهد پس از جریان مباهله و عقب نشینی بزرگان مسیحیت و قبول جزیه، با خطاب «یا أَهْلَ الْکتَابِ تَعَالَوْا إِلَی کلِمَهٍ سَوَاءٍ بَینَنَا وَ بَینَکمْ» آنان را به گوهر مشترک بین ادیان؛ یعنی توحید و نفی شرک و ربوبیت غیرخدا و تسلیم در برابر حق دعوت نموده است. از این رو می توان با تکیه بر این آیه، روابط و تعامل سازنده با تأکید بر مشترکات را بنا نهاد و هر آنچه که تخاصم و تحقیر در راه دعوت است را به بنیانی استوار از مبانی مشترک در روابط، به کناری نهاد. از سوی دیگر محتوای این آیه شئونات مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان که با وضع قوانین اجتماعی همراه است را نیز شامل است و بر اثبات مالکیت حقیقی و نفی ربوبیت غیرخدا و زدودن شرک از اندیشه و رفتار و تحقق امت واحده اسلامی دلالت دارد.

سلامت معنوی از مباحث نوپدید در حوزه سلامت در عصر حاضر است که از آغاز دعوت نبی مکرم اسلام| در آموزه های اسلامی جایگاه ویژه ای داشته و در دوران معاصر نیز توسط سازمان جهانی بهداشت مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که مبانی سلامت معنوی در تفسیر قرآن نوعی حیات برتر و ملکوتی برخاسته از فطرت الهی است، کشف و تحلیل محتوایی می تواند به گشوده شدن رهیافتی متفاوت در حوزه سلامت معنوی برای پژوهشگران باشد. پژوهش حاضر بر آن است تا به روش تحلیلی توصیفی، مهم ترین مبانی سلامت معنوی در تفسیر قرآن را با تکیه بر اندیشه های علامه جوادی آملی تبیین نماید. پژوهش حاضر نشان داد مبانی سلامت معنوی در قرآن با نگاه توحیدی، در سه بعد نگرشی، عاطفی و رفتاری، با ابعاد مختلف سلامت پیوستگی دارد. نگاه جامع آیت الله جوادی آملی در تبیین و تفسیر مبانی سلامت معنوی می تواند به عنوان الگویی از معنویت الهیاتی و اسلامی جهت ارتقای سلامت در جوامع انسانی باشد.

خداوند سبحان جهت تبیین قرآن مبین، همزمان با نزول آن، مهم­ترین و دقیق­ترین روش­های فهم آن را نیز بیان­فرمودند. در آیات 7 آل­عمران، 44 نحل، 59 نساء به این حقیقت اشاره­شده­است. از زیباترین و نغزترین اسلوب های قرآن در راستای تذکر و تفکر مخاطب، تمثیل­های قرآن است که با توجه به محتوای این تمثیل­ها، بررسی روش­های فهم عرفانی آن­ها برای برخی از مفسرین مهم و قابل­توجه بوده­است. آیه نور به­جهت محتوای سراسر تمثیلی از عمیق­ترین مثل­های قرآنى است که تبیین این آیه از منظر تفاسیر عرفانی، موجب فهم تمثیل­های آیه می­گردد. لذا در این پژوهش فهم تمثیل آیه نور از نگاه تفاسیر عرفانی بررسی­خواهدشد تا صحیح­ترین فهم­ها از تمثیل های این آیه از منظر عارفان قرآن، تبیین­گردد که به­واسطه این مهم، فهم­های ناصواب نیز مشخص­خواهندشد. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی ارائه­شده­است جهت نیل به این هدف از روش­های کتابخانه­ای، فیش­برداری و تحلیل اطلاعات نیز استفاده­شده­است تا مطالعه دقیقی بر روی این مسئله انجام­پذیرد. و دستاورد این تحقیق عبارتند از: کلمه نور در کتب آسمانی به­ویژه در قرآن کریم با قرابت­ها و اضافات مختلف بسیار ذکرشده­است که همه آن­ها به خداوند سبحان برمی­گردد.

یکی از مسائل بنیادین در انسجام احساسات درونی در تربیت، اعتدال بخشی به نیازهای غریزی انسان است که روانشناسان و اندیشمندان حوزه­ی تربیت روش­ ها و راه‌کارهای مختلفی را برای موفقیت در آن به کار بسته­ اند. یکی از نکات مهم جهت دستیابی به آن، خویشتن­ بانی در این حوزه است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی در جهت ارائه نقش تربیتی خویشتن ­بانی در اعتدال بخشی به نیازهای غریزی انسان از منظر قرآن و حدیث بپردازد تا انسانی کامل با مؤلفه‌های تربیتی درست فراروی انسان ­های دیگر معرفی نماید. خویشتن­ بانی مفهومی پیشا­دینی است که تمام ابعاد و وجوهات انسان را از سطح انسانی تا سطح الهی تحت تأثیر قرار می ­دهد و هدایت گر انسان از جهان دانی به عالم عالی است. دستاورد این نوشتار این است که خویشتن ­بانی راهبرد محوری در حفظ تعادل غرائزی است که خداوند آن را مقدمه ای برای شکوفایی فطرت خدا جوی انسان قرار داده است.

دعا یکی از زیباترین آموزه‌های قرآنی است که در تمام ادیان و فرهنگ‌ها، وسیله‌ای برای رهایی از گرفتاری‌ها است و نقش بسزایی در سلامت معنوی انسان دارد . از سویی در دهه اخیر، رفتارهای مذهبی به‌عنوان مؤلفه‌های ارتقاء دهنده سلامت معنوی در اندیشه روانشناسان معاصر موردمطالعه قرارگرفته و پژوهشگران مختلف به دنبال شناسایی رفتارهایی برآمده‌اند که بیشترین تأثیر را در مؤلفه‌های سلامت و بهزیستی معنوی داشته‌اند ازآنجاکه علامه طباطبایی از مفسران برجسته عصر حاضر است ، پژوهش حاضر تلاش دارد تا به بررسی جایگاه دعا بر سلامت معنوی در حوزه‌های بینشی ،عاطفی و رفتاری، با تکیه‌بر اندیشه‌های علامه به روش توصیفی- تحلیلی بپردازد. پژوهش حاضر نشان داد، جایگاه دعا در حوزه‌های مختلف سلامت معنوی انسان مهم است و با تأثیر برگرایشات عالی انسان، موجب تسکین اضطراب و جلوگیری از انحرافات اعتقادی و دستیابی به‌سلامت معنوی گردیده؛ زمینه‌ساز نیل به کمال خواهد بود.

حق تدین یکی از مباحث بنیادین در عصر حاضر به‌شمار می‌رود، این پژوهش در تلاش است تا بررسی نماید که اگر انسان در انتخاب دین مختار و آزاد است، احکامی مانند حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی چگونه با این حق سازگاری دارد؟ تفسیر برخی آیات به‌ویژه آیه «لا إِکْراهَ فِی الدِّین‏ ...» رهنماگر آن است که از منظر قرآن کریم حق تدین از حقوق اساسی انسان به‌شمار می‌آید. مطالعه حاضر نشانگر آن است که خدای متعال پذیرش دین را اکراه ننموده و انسان را برای دینداری آزاد آفریده است و حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی، هیچ تعارضی با آزادی عقیده و حق تدین ندارد اما در برخی موارد با درک نادرست از حقیقت حیات انسانی، دستیابی به حق تدین را با چالش جدی مواجه نموده است.

چیستی حقیقت انسان مورد توجه مکاتب مختلف به‌ویژه اسلام بوده است. عده‌ای حقیقت انسان را جسم و بدن مادی و برخی روح را حقیقت او، و عده‌ای دیگر آن را مجرد از ماده انگاشته‌اند. مسأله مادیت و تجرد روح است که پیوند مستقیمی با مسأله بقاء روح پس از مرگ دارد. اما بیش‌تر قائلین به مادیت نفس اعتقادی به بقاء روح پس از مرگ ندارند و بر آن‌اند که وقتی بدن از بین رود روح نیز از بین می‌رود؛ اما قائلین به تجرد روح به فناء روح پس از بدن اعتقادی ندارند و حیات روح را پس از مرگ مستمر می‌دانند. در این پژوهش که به‌ شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته، تلاش شده با مراجعه به قرآن، به ساحت مجرد روح توجه شود. مسأله اصالت روح، تجرد و بقای آن بخشی از معارف الهی از جمله رسالت انبیاء، وحی، حیات برزخی و ... نیز اصل معاد را تشکیل می‌دهد و انکار یا اثبات آن تأثیر مستقیم بر حیات فردی و اجتماعی دارد. مکاتب مادی روح را انسجام اجزای مادی بدن می‌دانند؛ اما در مکاتب الهی، روح با ماده در ارتباط است و با متلاشی‌شدن جسم از بین نمی‏رود. در این پژوهش با بررسی و جمع‌بندی شش آیه قرآن می‌توان به وجود روح و تجرد آن، به‌ عنوان حقیقتی غیر مادی و جاودان پس از مرگ دست یافت.

تأویل از واژگان پُر رمز و راز قرآن کریم است که در فهم آموزه‌های قرآنی نیز نقش بسزایی دارد. نگاهی اجمالی به تاریخ تأویل نزد قرآن‌پژوهان، حکایت از آن دارد که این واژه، روزگاران پُر فراز و نشیبی را در گستره تعریف گذرانده و آیات قرآن و روایات متعدد نیز بر رازگونه ماندن آن، تأثیر داشته است. نوشتار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در پی آن است تا به بررسی نظرات آیت‌الله معرفت و ابن شهر آشوب مازندرانی در این‌باره بپردازد و به تحلیل آن‌ها بنشیند. بازخوانی تعریف تأویل و ارزیابی کارکرد تفسیری آن از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه برجسته، از اشتراکات و افتراقات قابل تأملی میان آنان حکایت دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ابن شهر آشوب بر خلاف آیتالله معرفت -که برای واژه تأویل تعاریف لغوی و اصطلاحی در نظر گرفته- صراحتاً به تعریف این واژه روی نیاورده است و هم‌چون مفسران نخستین، تفسیر و تأویل را به یک معنا دانسته و با استناد به معیارهای مطمئن، به تبیین آیات مشکل و متشابه قرآن همت گمارده است. آیت‌الله معرفت نیز تلاش بسیاری در بازشناسی تأویل و ارائه معنای دقیق آن از منظر شیعه نموده است که این معناشناسی می‌تواند با تکیه بر آیات و روایات و قرائاتِ مفسران گذشته، صفحه تازه‌ای از صحنه پُر فراز و نشیب تعریف این واژه رمزآلود را رقم زند.