جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخیراً در گروههای اجتماعی مسائلی مربوط به اخلاق جوانان مطرح شده که انگیزه ای شد برای نوشتن این یادداشت. پیشنهاد من به وزیر محترم آموزش و پرورش این است که ترتیبی داده شود تا اخلاق بدون هیچگونه پسوند و پیشوندی و فقط اخلاق، صرفاً به دلیل خوب و پرثمر بودن از کودکستان تا دانشگاه تدریس شود و برنامه دقیقی از سوی اطاق فکر یا اندیشکده‌ای که به همین منظور تشکیل می‌شود فراهم گردد. مثلاً معلم در کلاس اول ابتدائی با کودکان به بحث و گفتگو بنشیند و بپرسد که بچه‌ها شرف یعنی چه، شرف چه معنائی دارد، آدم باشرف کیست و آدم بی‌شرف کیست. اگر روی همین کلمه چند ماه آقا یا خانم معلم بچه‌ها را به تفکر وا دارد و آنان را برانگیزاند که در بحث شرکت کنند و نشاط و علاقه‌ای در کلاس پدید آورد که هر بچه‌ای بدون ترس و خجالت این شهامت را پیدا کند که دست خود را به نشانۀ اینکه سخنی دارد بالا بگیرد، و چنان شوری در کلاس به وجود آید که همه بچه‌ها یکی دو ماه در اطراف این مفهوم که شرف چیست و بی‌شرف کیست بحث و گفتگو کنند، مسلماً معنای شرف چیست و بی‌شرف کیست در اعماق وجودشان رسوخ خواهد کرد ومی‌توان این امید را داشت که در رفتار و گفتارشان ملکه گردد.

خوبی و بدی، و یا حُسن و قُبح مورد بحث و گفتگوی بیشتر گرایشهای کلامی است. شیعیان اثنی عشری که امامیه نامیده می‌شوند قائل به حسن و قبح عقلی هستند. برخی مذاهب حُسن و قُبح را فقط در چارچوب شرع می‌شناسند و تقریباً بر این باورند که عقل آدمی قادر به تشخیص خوبی و بدی نیست و فقط این شرع است که خوبی و بدی را به انسان می‌شناساند و معرفی می‌کند و بدین طریق عملاً عقل را تعطیل می‌کنند. ما که عقل را تعطیل نکرده‌ایم ناگزیر پایۀ اخلاق را نیز عقل می‌دانیم زیرا اخلاق خود زائیده تشخیص حُسن و قُبح است و محتوای این دو مفهوم حاصل هزاران سال تجربه است و ازاین‌رو حُسن و قُبح فراتر از هر باور و دیدگاهی است و می‌توان به وجود حسن ذاتی و قبح ذاتی قائل شد و عقل هم خوبی و بدی را تشخیص می‌دهد زیرا اندیشه قانونمند است و به همین دلیل ما انسانها شناخت مشترک داریم و می‌توانیم همدیگر را درک کنیم و به نتایج مشترک برسیم. از سوی دیگر، وقتی علم ثابت می‌کند چه چیزی مفید است و چه چیزی مضر است طبعاً ما هم که عقل را تعطیل نکرده‌ایم داوری علم را می‌پذیریم ازاین‌رو ما که قائل به حُسن و قُبح هستیم اعمال و داوریهای ما مبتنی بر سه پایۀ علم و عقل و اخلاق است. چنین نتیجه‌ای در دین‌مداری باعث می‌شود که هیچ گروه تروریستی تکفیری ضدانسانی و ضدرویه‌های عقلانی به وجود نیاید. علم و عقل و اخلاق تنظیم‌کننده رفتارهای عام انسانی بدون درنظر گرفتن هرگونه باور دینی است. در چنین شرایط و موقعیتی است که دین می‌تواند نقش سازنده داشته باشد و پیامش آرامش‌بخش باشد و انسان را از سرانجام‌اندیشی فاجعه نیستی مطلق برهاند و از افسردگی و بی‌انگیزگی و سرگردانی نجات دهد. در جهان‌بینی اسلامی ما تنها نیستیم و همه در سرنوشتی مشترک بقا داریم.