جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین صحیح نسبت فعل اخلاقی و سیاسی بر اساس علوم انسانی اسلامی و با تکیه بر دانش بومی، و همچنین دور ماندن از پژوهش‌های سطحی، بی‌نتیجه و جزء‌نگر، نیازمند فهم بنیان‌های فلسفی و اسلامی در کاوش مسائل علوم اجتماعی است. رساله حاضر با چنین هدفی به تبیین اخلاق و سیاست بر اساس حکمت متعالیه می‌پردازد و این پرسش را مطرح می‌سازد که حکمت متعالیه از چه ظرفیت‌هایی برای تبیین نسبت فعل اخلاقی و فعل سیاسی برخوردار است؟ در پاسخ به این پرسش، ضمن تأیید کارایی اصول و قواعد این مکتب همانند مباحث نفس شناسی، حرکت جوهری، تشکیک وجودی و... در تبیین نسبت فوق، تأکید بیشتر بر یکی از نوآوری‌های این حکمت به نام عالم مثال و قوه خیال انسان شده است.عالم مثال واسطه‌ی دو دنیای محسوس و معقول است و امکان نیل انسان از دنیای مادی به دنیای معنوی و همچنین امکان درک امور ذهنی و غیر محسوس را فراهم می‌نماید. عالمی که ما در آن زندگی می‌کنیم، عالم مثال است و البته این عالم دارای درجات و مراتب مختلفی است که افراد متناسب با معرفت خویش مراتب مختلف آن را درک می‌کنند. تجرد عالم مثال یکی از نوآوری‌های حکمت متعالیه است که همین تجرد، امکان بقای آن را فراهم می‌سازد و امکان بحث از وجود جامعه، هویت، ملیت، عرف و دیگر ساخته‌های اجتماعی فراهم می‌شود.عالم مثال از چند جهت به تبیین نسبت اخلاق و سیاست می‌پردازد که عبارتند از: نفی دوگانگی و جدایی میان اخلاق و سیاست، ایجاد بستری مشترک برای پیوند میان این دو، توان تحلیل چگونگی نزول و صعود اخلاق و سیاست و پیوند یا گسست سیاست با اخلاق متعالی، تبیین جایگاه و نقش شریعت در پیوند اخلاق و سیاست و مهم‌تر از همه، نشان دادن درجات و مراتب مختلف پیوند اخلاق و سیاست و توان داوری میان نظریات مختلف اخلاق.مباحث رساله حاضر در چند قسمت ارائه شده است: بررسی اهمیت و جایگاه حکمت متعالیه و تمایز آن از سایر حکمت‌ها، بررسی ادبیات موجود در زمینه اخلاق و سیاست، بحث از عالم مثال، بررسی فعل اخلاقی و فعل سیاسی و در پایان نسبت میان فعل اخلاقی و فعل سیاسی.

الف. وجوه اشتراک دو الگوی خلافت و تئوکراسی1. خاستگاه غیر دینی و عرفی: به رغم ارائه برخی تفاسیر دینی یا شبه دینی، دو الگوی خلافت و تئوکراسی برآمده از خاستگاه دینی نبوده‌اند و تلاش‌های عملی و نظری برای پشتیبانی از این دو الگو، تراز آنها را حدّاکثر در حدّ دو الگوی شبه دینی و متکی بر انحایی از تلقی‌های عرفی‌گرایانه از دین تعریف کرده است.2. تاریخ‌مندی فرایند تکوین و تعریف الگو: زمینه‌های تاریخی، سوگیری و نحوه بروز و ظهور این دو را دستخوش تأثیرات مهمی کرده‌اند. چنان‌که، مناسبات خلفا و پاپ‌ها با دیگر قدرت‌ها در تعریف مناسبات مزبور موثر بوده و کارکردهای سیاسی و اجتماعی آنها را به صورت تاریخ‌مند تعریف کرده‌اند. اقتدار و فرجام هر دو در همین فرایند تاریخی رقم‌ خورده‌اند. ب. وجوه افتراق دو الگوی خلافت و تئوکراسی 1. تفاوت در «جهت‌گیری سیر فرایندی»2. تفاوت در «سازوکار دست‌یابی به قدرت»3. تفاوت در «قلمرو و دایره اقتدار»4. تفاوت در «مناسبات قدرت میان عالمان و زمام‌داران سیاسی»5‍. تفاوت در «فرجام و امکان بازآفرینی»

ارتباط تشیع با عنصر ایرانی ، از جمله مسائلی است که در دوره های اخیر و بر اثر آموزه های شرق شناسان مورد سوال و توجه قرار گرفته است. طرح نظراتی چون: تشیع عکس العمل روح ایرانی در مقابل روح عربی است ، تشیع با اعتقادات قبل از اسلام ایرانیان مناسبت داشته و با رجوع به آنها پدید آمده است، عنصر پنهان تشیع علیرغم ظاهر عربی آن ایرانی است. نیز در پی همین توجه و با بینش خاص شرق شناسی بوده است. جالب توجه آنکه ارائه چنین نظراتی با توجه به مسلمات تاریخی چون سنی بودن اکثر مردم ایران قبل از صفویه بوده است. به هرحال وجود چنین ادعاها و نظراتی علیرغم تعارض آنها با مسلمات تاریخی ، به نوبه خود نشان می دهد که تشیع مردم این سرزمین ، نه یک عقیده مذهبی فردی بلکه در واقع غلبه روح اجتماعی و سیاسی تشیع در همه ارکان شخصیت ایرانیان است که ایجاب میکند ریشه های آن را در گذشته ، تاریخ جستجو کنیم. در واقع رسوخ تشیع در ایران امروز به حدی است که هر ایرانی گذشته خود را با جو تشیع می بیند و احساس میکند که انگار در همیشه گذشته خویش ، شیعی مذهب بوده و همیشه تلائمی بین او و مذهب تشیع وجود داشته است. اتفاقا همین حالت روحی است که زمینه ای برای ارائه نظرات قوم گرایانه شرق شناسان و تفسیر قومی و نژادی از تشیع داده است. اما تبیین منطقی چنین احساس و درکی ، مستلزم توجهی به تاریخ گذشته از طرفی و نگاهی به فلسفه اجتماعی اسلام از طرف دیگر می باشد تا پاسخی برای سوال مطرح باشد. آیا گذشته تاریخی این مردم در جهت شیعه شدن آنها بوده است؟ آیا از لحاظ نظری، تشیع می تواند جامعه ای سیاسی ایجاد نماید که حتی سایه خود را بر گذشته انداخته و آن را تفسیر نماید؟ در جامعه کنونی ایران ، کسانی که بر مذهب اهل سنت هستند و یا حتی اقلیتهای مذهبی موجود ، بیگانه از روح تشیع نیستند و از این جهت با هم مذهبان خود در جاهای دیگر فرق می کنند. بدین ترتیب مسئله تشیع با مفهوم ملیت پیوند می یابد. این ملیت با ایفای چنان نقش فعالی از تشیع که حتی تاریخ گذشته را شیعی می بیند، مناسبت دارد. بنابراین نمی تواند به مفهوم غربی آنکه اساسا غیردینی است باشد و لاجرم مبانی خاص خود را خواهد داشت . این رساله در پی آن است که با چنین زمینه ای به بررسی شکل گیری ملیت ایرانی در دوران اسلامی پرداخته و بنیانهای آن را مورد شناسایی قرار دهد. جدید بودن ملیت و تعلق آن به دوران جدید زندگی سیاسی، اجتماعی انسانها، مفروض این رساله درانجام مراحل پژوهش خواهد بود.

رساله حاضر با عنوان « بازشناسی مفهوم قدرت در اندیشه سیاسی امام خمینی » به بررسی دیدگاه‌های امام خمینی در خصوص قدرت مشروع، ولایت‌فقیه و مردم‌سالاری دینی (و پیوند میان دموکراسی و تئوکراسی) می‌پردازد. برخی از پرسش‌های این پژوهش عبارتند از:-