جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه «سرو»؛ كتاب‌هايي در حوزه جامعه‌شناسي تشيع: از جمله مي‌توان به مجموعه «سرو» در انتشارات «نشر آرما» اشاره كرد كه به ‌طور مشخص جامعه‌‌شناسي شيعي را محور مطالعاتي خود قرار داده است. مجموعه‌اي كه تاكنون 30 جلد كتاب در اين حوزه منتشر كرده است كه از جمله مهم‌ترين عناوين آنها مي‌توان به «آيين نيكي؛ مطالعه جامعه‌شناختي خيرِ ديني در آيين پياده‌روي اربعين»، «زمان در زندان؛ بررسي سياست‌گذاري تقويم در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي»، «فرهنگ شيعي»، «در سرزمين امام‌باره‌ها»، «مجالس مذهبي در ايران معاصر»، «تراژدي جهان اسلام» و... اشاره كرد. به تازگي اما سي‌امين جلد اين مجموعه با عنوان «رسانه شيعه؛ جامعه‌شناسي آيين‌هاي سوگواري و هيات‌هاي مذهبي در ايران» منتشر شده است. «رسانه شيعه» نوشته محسن حسام مظاهري است كه با نگاهي جامعه‌‌شناختي به بررسي مناسك و مراسم شيعي -آيين‌هاي سوگواري و هيات‌هاي مذهبي- در ايران پرداخته است. لذا به همين مناسبت شهركتاب مركزي در روز سه‌شنبه اقدام به برگزاري نشستي با موضوع «دين در آيينه پژوهش و نشر» كرد. اين نشست با سخنراني سعيد طاوسي مسرور استاد تاريخ و عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي، محسن حسام مظاهري دانش‌آموخته و پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسي دين، جبار رحماني پژوهشگر، نويسنده و استاديار رشته مردم‌شناسي و عضو هيات علمي پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي برگزار شد. همچنين عظيم محمودآبادي دانش‌آموخته رشته فلسفه دين و نويسنده و پژوهشگر حوزه دين و فلسفه دبيري اين نشست را برعهده داشت.

پروفسور حسن انصاري استاد ميهمان در موسسه مطالعات پيشرفته پرينستون امريكا است. او نسخه‌شناس، پژوهشگر، نويسنده و مدرس تاريخ انديشه و كلام اسلامي است. تحصيلات دانشگاهي را با قبولي در رشته فلسفه غرب دانشگاه تهران آغاز مي‌كند و همزمان به تحصيلاتِ حوزوي خود كه از دوران مدرسه آن را آغاز كرده بود ادامه مي‌دهد. به واسطه خانواده روحاني‌اش با علماي مختلف تهران و قم آشنايي و در مواردي نسبت خويشاوندي داشته كه از اين فرصت در راستاي غناي علمي خود بهره مي‌برد و به كسب علم از مجالس عمومي يا خصوصي برخي از برجسته‌ترين اساتيد اصول و فلسفه همت مي‌گمارد. همزمان با تحصيلات دانشگاهي، فعاليت علمي خود را در مجموعه دايره‌المعارف بزرگ اسلامي به عنوان نويسنده و ويراستار آغاز مي‌كند تا زماني كه عازم بيروت مي‌شود. يك سالي را در فضاي بيروت به مطالعه و شناخت متفكران جهان عرب طي مي‌كند و پس از بازگشت به تهران عازم پاريس و دانشگاه سوربن مي‌شود. در اين ميان البته مدتي هم در يمن به سر برده و آنجا با بسياري از منابع كهن و نسخ خطي از نزديك آشنايي جدي پيدا مي‌كند. بعد از فارغ‌التحصيلي در مقطع دكتري به برلين مي‌رود و در دانشگاهِ آنجا مشغول به تدريس مي‌شود. بعدها براي يك سخنراني به دانشگاه پرينستون امريكا دعوت مي‌شود و پس از مدتي همكاري‌اش با موسسه مطالعاتي پرينستون آغاز مي‌شود كه تاكنون ادامه يافته است. تا جايي كه از نوشته‌ها و گفته‌هاي او بر مي‌آيد، مهم‌ترين دغدغه وي، فرهنگِ ايران است؛ فرهنگي كه يك پاي در ايرانِ باستان دارد و پاي ديگر در تشيع. سراسر يادداشت‌ها، مقالات و سخنراني‌هاي او پر است از پژواك اين دغدغه كه البته با بياني علمي و غير هيجاني ارايه شده است. او در طول بيش از بيست سالي كه جلاي وطن كرده، در مهم‌ترين مراكز دانشگاهي جهان تحصيل و در عالي‌ترين رتبه‌هاي آن تدريس كرده اما هيچگاه مرعوب فضاي مسلط بر آن محافل آكادميك نشده است. استاد انصاري به عنوان يك متخصص در علوم اسلامي و شيعي كه داراي جايگاه مشخصي در نظام دانشگاهي جهان است، همچنان معتقد است سنت فكري اسلامي و شيعي و ابعاد مختلف آن، چنان كه بايد براي جامعه علمي ما شناخته نشده است و به نظر مي‌رسد بيشترين همّتِ خود را در راستاي تحقق اين مهم به كار گرفته است. متن پيش‌رو، نخستين گفت‌وگوي پروفسور حسن انصاري درباره تجربه زيستِ علمي‌شان است كه افتخار انتشارِ آن، نصيب صفحه «دين‌وفلسفه» روزنامه اعتماد شده است.

عظیم محمودآبادی: استاد مصطفی ملکیان در اظهاراتی که اخیراً به مناسبت ده‌سالگی وب‌سایت «دین‌آنلاین» داشتند به تکرار برخی از مسائلی پرداختند که اگرچه نکته جدیِ جدیدی در آنها نبود اما مسکوت گذاشتن و بی‌اعتنایی به آن نیز چندان پسندیده نیست. لذا در نوشته پیش‌رو سعی می‌شود اَهَمّ مطالب ایشان در جلسه فوق‌الذکر را بازخوانی و نکاتی را در مورد آن بیان کنم. آقای ملکیان در ابتدای سخنان خود گفتند بنا دارند در این جلسه، سؤال را از نواندیشان دینی بپرسند و آنها اگر می‌خواهند در عین باور به اعتقادات دینی‌شان، معقول باشند، لاجرم باید برای این سؤالات ده‌گانه پاسخ‌هایی داشته باشند. قبل از پرداختن به پرسش‌های ایشان اما ذکر یک مسئله ضروری است؛ اینکه هرچند آقای ملکیان این پرسش‌ها را از نواندیشان دینی پرسیده‌اند – و نگارنده این سطور علی‌القاعده خود را از این حیث مخاطب ایشان نمی‌داند – اما از آنجایی که مبنا و خاستگاه اصلی سخن‌شان چگونگی جمع عقلانیت و دیانت است دیندارانِ غیرنواندیش نیز مشمول پرسش‌های ایشان می‌شوند. بنابراین پاسخ‌های نگارنده این سطور هیچ دفاعی از موضع نواندیشان دینی نیست و صرفاً درصدد نشان دادن این است که برخلاف ادعای جناب ملکیان دیانت و عقلانیت با یکدیگر قابل جمع‌اند و تضاد، تعارض و تناقضی در میان‌شان نیست.

«فهمِ قرآنِ حکیم» اثر عابدالجابری از مهم‌ترین چهره‌های روشنفکری جهان اسلام است که از شمارِ نومعتزلیان محسوب می‌شود. محمد عابدالجابری (۲۰۱۰- ۱۹۳۶ م) از روشنفکران اهل تسنن و اهل کشور مراکش بود. او در کنار شخصیت‌هایی نظیر نصرحامد ابوزید، حسن حنفی و محمد ارکون، طه حسین، عبدالرحمن بدوی طهطاوی، محمد الطالبی، لیلا احمد، فضل‌الرحمن، محمد شحرور، احمد البغدادی و... از جمله روشنفکران عرب بود که در جرگه به اصطلاح «نومعتزلیان» قرار داشت.

«کلام و جامعه» مجموعه‌ای است در ۶ مجلد که به مباحث کلامی مسلمانان در سده‌های دوم و سوم می‌پردازد. جلد نخست آن نزدیک به سه سال پیش منتشر شد و اکنون دومین جلد آن نیز در آستانه انتشار قرار دارد.

بر دروازه دوزخ چنین نوشته‌اند: «ای کسانی که وارد می‌شوید، امیدهایتان را رها کنید.» (دانته) ملال در جهان کم نیست و از آن بیشتر است رنج! رنج، درد، الم، مصیبت، تیره‌روزی و سیه بختی عمری به درازای تاریخ جهان دارد. حتی پیشرفتِ عِلم و سیطره تکنولوژی هم، از رنج و ملال بشر نکاست. هرچند انواع و اَشکالَش را دگرگون کرده باشد اما اصل و اساسش را نه. به نظر نمی‌رسد زین پس هم تفاوتی ماهوی در این امر پدید آید و تصور اینکه با پیشرفتِ بیشترِ عِلم و عالَم، زمین تبدیل به بهشتی شود که در آن نه خبری از رنج باشد و نه از ملال، خیال خامی بیش نیست. چنانکه ویتگنشتاین می‌گفت: «ما احساس می‌کنیم که حتی وقتی همه سؤالات علمیِ ممکن پاسخ داده شوند، مشکلاتِ حیات به‌طور کامل، دست‌نخورده باقی می‌مانند.» (۱)

«تکامل، تصادف، و خدا» کتابی است که حکایت از هجمه‌های پی در پی «تکامل» بر ارکان الهیات و جهد و تلاشِ مؤمنان دارد. برِندن سوییتمن در این کتاب با صورت‌بندی نسبتاً جدیدی سعی می‌کند به نفی و طرد «داروینیسم الحادی» از سویی و «آفرینش‌باوری بنیادگرایانه» از سوی دیگر بپردازد تا از این طریق راه را برای «تکامل‌گرایی خداباورانه» باز کند.

«من از محضر چهار تن فیض برده‌ام که هر یک از آنها برایم ارزش خاص خود را دارد. بی‌هیچ تردیدی، علامه طباطبایی را بیش از همه ستوده و دوست داشته‌ام. به او احساس ارادت و احترامی سرشار از عشق و تفاهم داشتم.»(داریوش شایگان)(۱) مرحوم داریوش شایگان فیلسوفی سکولار و دنیا دیده بود اما در میان تمام افراد، شخصیت‌ها و اساتیدی که دیده بود، تنها چهار تن را شایسته آن می‌دانست که به عنوان شخصیت‌هایی تاثیرگذارِ بر خود معرفی کند. او از میان آن چهار تن البته سهم بیشتری برای علامه طباطبایی قائل بود و او را پیش از دیگران بر صدر می‌نشاند و بیش از ایشان قدر می‌نهاد.

مگی در «پرسش‌های اولین و آخرین»، حرفِ تازه‌ای برای خوانندگان و مخاطبانی ندارد که با آثار قبلی او آشنا و مأنوس بوده‌اند. اما در عین حال به نظر می‌رسد در سَراسرِ متنِ آن، چیزی وجود دارد که نویسنده دوست‌داشتنی و محترمِ آن را نزد خواننده‌اش، محترم‌تر و دوست‌داشتنی‌تر می‌کند.