جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آغاز فلسفة قرون‌ وسطی عموماً به سنت‌آگوستین بازمی‌گردد، او در آموزة «من گناهکارم، پس هستم» حقیقت و هستی انسان را برای نخستین بار در گرو یک کنش انسانی و غیرالهی تعریف می‌کند. مطالعة سیر اندیشه از عبارت مذکور سنت‌آگوستین تا «من فکر می‌کنم، پس هستم» دکارت، از یک‌سو نشاندهندة چالش طولانی در حل رابطة میان فهم و حقیقت است و از سوی دیگر، ریشه‌های نوگرایی را در برخی آرای قرون‌ وسطایی مشخص می‌کند. در مقالة حاضر با نگاهی به کلیدی‌ترین آرای اندیشمندان قرون‌ وسطی کوشش می‌شود از طریق توضیح نظریة شک آبلار به‌عنوان ابزار دستیابی به حقیقت، تبیینات سن‌فرانسیس در خصوص اینکه حقیقت بیش از آنکه در بالا باشد، در پایین و درون انسان است، همچنین باور به اصالت اراده و اصالت فرد که توسط اکام و اوتریکور طرح گردید و ... چگونگی ظهور عقل انسانی عصر مدرن و روند شکل‌گیری گزارة «من فکر می‌کنم پس هستم» روشن شود. تحقیق به‌صورت تحلیلی ‌ـ توصیفی بوده و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به شیوة استقرایی صورت گرفته است. طبق یافته‌های پژوهش، روشن می‌شود که اساس فلسفة دکارت، به‌عنوان پدر فلسفة مدرن، مقتبس از اندیشة سنت‌آگوستین است؛ به‌عبارت ‌دیگر نه‌تنها قرون وسطی بلکه عصر جدید را نیز باید با سنت‌آگوستین آغاز کرد..

در معماری ایرانی ـ اسلامی، بهره­گیری از هنر آینه­کاری به عنوان نوعی دیوارنگاری­ مبتنی بر جلوه‌های نور، دارای اعتبار ساختاری و معنایی خاصی است که آن را از سایر انواع دیوارنگاری متمایز می­گرداند. بارگاه حضرت احمدبن­موس ملقب به شاهچراغ، بنابر قرینة معنایی نام و کنیه­اش، یکی از بزرگ­ترین بناهایی است که از آینه­کاری در انحاء گوناگون بهره برده است. از آن­جا که شناخت بنیادین مصادیق هنر سنتی می­تواند خلأ هویتی هنر معاصر را تا اندازه­ای مرتفع سازد، مطالعات تطبیقی این دو حوزه را می­توان از ضروریات پژوهش­های معاصر برشمرد. منیر فرمانفرماییان یکی از شخصیت­های شاخص هنر معاصر ایران در عرصة بین­المللی، دارای جایگاهی منحصر به فرد است. مطالعات نشان می­دهند که هنرمند در آثارش، از ویژگی­های معنایی و صوری آینه­کاری حرم حضرت شاهچراغ ملهم گردیده است. تحقیق حاضر، به روش توصیفی­ ­ـ تحلیلی، جمع­آوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ای و میدانی، و تجزیه و تحلیل داده­ها به شیوة استقرایی است. یافته­های پژوهش نشان می­دهند که در زمینة صوری، برخی از نقوش اصلی در آینه‌کاری حرم حضرت شاهچراغ مانند گره، مقرنس، قاب­بندی و نقشینه، در آثار فرمانفرماییان نیز ملحوظ شده است. در زمینة معنایی، ویژگی­های مشترکی هم­چون: تجزیة فرم، القای حرکت، هم­زمانی بصری و بازنمود واقعیت که از بنیادی­ترین دغدغه­ های هنر مدرن به حساب می­آید در هر دو ساحت هنری مورد مطالعه، با اهداف صوری و معنایی مشابه ظهور یافته­اند.

در ادیان الهی، با وجود آموزه‌های یکتاپرستانۀ مشترک، رویکردهای متفاوتی در زمینة خلق شمایل‌های الهی و انسانی وجود دارد. درک چرایی تفاوت در این رویکردها برای شناخت ماهوی هنرهای دینی امری ضروری و هدف پژوهش حاضر است. این تحقیق که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام پذیرفته، نشان می‌دهد که در تورات ساخت شمایل صراحتاً منع شده و سازندة آن مورد لعن خداوند قرار گرفته است. اما در مسیحیت گرچه در ابتدا ممنوعیت‌هایی دربارة هنر صورت‌نما وجود داشته، اما در قرون بعد، خلق شمایل مسیح، بسیار مرسوم گردید و این گرایش در مقاطعی تا مرحلة افراط‌گرایانۀ گرایشات پرستشی نسبت به شمایل‌ها ظهور یافت. در اسلام محدودیت خلق شمایل با فلسفة پرهیز از آداب‌ پرستشی گذشته و به سبب تشحیذ اذهان نومسلمانان به وجود آمد. بنا بر اصل توحید، مقام خداوند مبرا از هرگونه تشبیه و تجسم است، و این امر سبب پدیدار شدن رویکردی تنزیهی در تصاویر اسلامی گردید. پرهیز از خلق تصاویر و یا ساخت پیکره‌های انسانی و جانوری در اسلام نیز بر پایة همین شأن تنزیهی شکل پذیرفت.

در اندیشة یونان باستان انسان و خدایان با یکدیگر نسب مشترک، آمیختگی و امتزاج دارند. قرابت میان انسان و خدا در اساطیر سبب شده است در سیر تحولات اندیشه نیز انسان یونانی با سهولت بیشتر، نسبت به سایر فرهنگ‌ها، جایگزین خدایان شود. این تساهل فرهنگی یونانیان با گذشت زمان خلع‌کنندة قدرت فرجامین خدایان و تسلط مطلق آن در اندیشه‌پردازی‌ها شد. سپس با انسانی‌شدن عقل الاهی بستر ظهور فلسفه مهیا شد و نگرش اسطوره‌ای پیشین زمینه‌ای برای نخستین کانون‌های فلسفی فراهم آورد. نوشتار حاضر ضمن بازنمایی ریشه‌های انسان‌محوری در عصر اساطیر و با طرح بنیادهای فکری فلاسفة بزرگی چون تالس، سقراط، افلاطون، ارسطو و سوفسطاییان در باب انسان به چگونگی تداوم و تحول آن مفاهیم در دوران فلسفه می‌پردازد. نهایتاً طبق یافته‌های پژوهش روشن می‌شود که قابلیت تسرّی قدرت خدایان به انسان در اساطیر یونانی، راه را برای ظهور انسان‌محوری در عصر تجدد هموار کرده است.