جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی‌تردید تمدن اسلامی عصر عباسیان را می‌توان یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین دوره‌های تمدن اسلامی نامید که برخاسته از عواملی بود که مذهب معتزله با ترویج عقل‌گرایی در مباحث علمی نقش مهم و سازنده‌ای در آن ایفا کرد. این نوشتار بر اساس روش توصیفیـ تحلیلی، نخست از رابطه معتزله و حکومت عباسیان و نفوذ متکلمان معتزلی در دربار عباسی و برخورداری از قدرت سیاسی خلفا سخن می‌گوید؛ سپس زمینه‌های عقل‌گرایی معتزلیان را بیان می‌کند و با عوامل اثرگذاری معتزله در شکوفایی و توسعه تمدن اسلامی عصر عباسی کلام را ادامه می‌دهد و آنها را در مناظرات علمی، تعامل با اندیشمندان غیرمسلمان، ایجاد و توسعه مراکز علمی و فرهنگی و تدوین و توسعه جایگاه عقل در کلام اسلامی می‌شمارد که در ترویج عقل استدلالی در جامعه اسلامی دوره عباسی نقش‌آفرینی کردند و شکوفایی و توسعه تمدن آن دوران را با ترویج عقل‌گرایی به ارمغان آوردند.

هدف این پژوهش بررسی رابطه میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی با سبک زندگی اسلامی در میان دانشجویان پیام‌ نور قم است. روش تحقیق از نوع توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان دانشگاه پیام‌نور شهر قم هستند که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی، 250 دانشجو انتخاب شدند. با استفاده از پرسش‌نامه‌ سبک زندگی اسلامی کاویانی و پرسش‌نامه محقق‌ساخته شبکه‌های اجتماعی مجازی، اطلاعات لازم جمع‌آوری شد و نتایج به کمک نرم‌افزار Spss و با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که بین استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی (علاقه‌مندی و کارکردها) با سبک زندگی اسلامی رابطه معکوس و معنا‌داری وجود دارد و بین مدت‌زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی با سبک زندگی اسلامی، رابطه معناداری وجود ندارد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که علاقه‌مندی به شبکه‌های اجتماعی مجازی، توان پیش‌بینی سبک زندگی اسلامی را دارد. بنابراین، می‏توان به این نتیجه رسید که ممکن است شبکه‏های اجتماعی مجازی فوایدی دربر داشته باشند؛ ولی با توجه به محتوای مطالب مورد استفاده و نوع استفاده از شبکه‏های اجتماعی، بر کاهش سبک زندگی اسلامی جوانان تأثیر بسزایی دارند و این واقعیت می‏تواند برای وضعیت عقیدتی و معنوی جامعه، آسیب‏زا باشد.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر رابطۀ «مرید و مرادی» صوفیه بر آداب «استاد و شاگرد» در رویکرد مبتنی بر کتاب و سنّتِ تعلیم و تربیت اسلامی و نقد آن بود. روش: روش این پژوهش، کیفی بود و با مراجعه به منابع تاریخی و کتب تعلیم و تربیت اسلامی در قرون میانی(4 تا 7 ق)، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شد. یافته‎ها و نتیجه‌گیری: رابطۀ «مرید و مرادی» از آداب صوفیه است. در این رابطه، مرید تسلیم محض مرادش است. این آداب توسط نویسندگان تعلیم و تربیت اسلامی، الگوبرداری و به عنوان وظایف اخلاقی شاگرد مقابل استاد مطرح شده است. یافته‎های پژوهش نشان داد رواج این آداب در بین طلاب، باعث ایجاد نوعی رابطۀ کاذب اخلاقی بین استاد و شاگرد، سلب اعتماد به نفس، استقلال اندیشه، جسارت نقّادی و مطالبه‎گری علمی شاگرد مقابل استاد شده است.

سنن الهی به معنای قوانینی است که خداوند، بر اساس آن، عالَم و امور هستی را تدبیر می‌کند. در آیات متعددی از آیات قرآنی به این سنن اشاره شده است و این آیات از نگاه‌های تفسیری به انحاء مختلف مورد توجه قرار گرفته‌ است. پژوهش حاضر بر این فرض شکل گرفته است که سنن الهی مذکور در قرآن شریف، علاوه بر اینکه جایگاه کلامی اعتقادی دارند، خود در نقش رهنمودهای تربیتی قابل بهره برداری ‌است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی (در فهم آموزه‌های تربیتی) و استنتاجی (در فهم آموزه‌های قرآنی) صورت گرفته است. ابتدا آیات گویای سنت‌ها، شامل آیاتی که یا به صراحت سنتی را بیان می‌دارد و یا دربردارنده مضمونی از سنت الهی هستند، بررسی شده است. سپس آیات مذکور با استفاده از منابع تفسیری بویژه تفسیر المیزان و با نگاهی تربیتی دسته بندی و طبقه بندی شده، و نقش این آموزه‌های ارزشمند قرآنی در فرایند تربیت دینی مورد مطالعه قرار گرفته است. ابتدا مبانی نظری در چهار قلمرو اصلی "سنت‌های الهی"، "تربیت دینی"، "ابعاد سه‌گانه انسان" و "رابطه تربیت با ابعاد سه گانه" بررسی شد و سپس مطالعه نقش آموزه سنت الهی در تربیت دینی با این فرض علمی ادامه یافت که ابعاد انسان به سه بعد بینشی، گرایشی و کنشی قابل تقسیم است. نتایج این پژوهش بیانگر این است که بر اساس سنن الهی، آگاهی و معرفت متربی در زمینه‌های پنجگانه شامل معرفت به ماهیت اصل شناخت، معرفت به خداوند، شناخت دنیا، شناخت انسان و آگاهی از جایگاه عمل در بعد شناختی فرایند تربیت دینی مؤثر است. نتایج پژوهش حاضر همچنین حکایت از چند نکته در بعد گرایشی تربیت دینی دارد. اولا سنن الهی بر هدف حب انسان به خداوند و حب خداوند به انسان تأکید دارد. ثانیاً زمینه‌های گرایشی انگیزه، صداقت، اعتدال، احساس آزادی و امکان انتخاب از سنن الهی قابل اصطیاد است. ثالثاً، عشق ورزی به خداوند، زهد و رهایی دل از دنیا، امید به رحمت و غفران الهی (رجاء)، ترس از دوری از خداوند و عذاب الهی (خوف)، صبر در مقام ابتلاء، و از خودگذشتگی (ایثار) به عنوان راه‌های گرایشی مورد توجه است و نهایتاً اینکه بر اساس سنن الهی، آرامش در پناه ایمان مهم‌ترین دستاورد گرایشی در تربیت دینی است. و بالاخره یافته‌های پژوهش حکایت از این دارد که در بعد عمل در تربیت دینی، سنن الهی بر اصل عمل و محوریت آن، ویژگی‌های مشخصی از عمل، دستاوردهای آن و امکان بازگشت از اعمال ناصحیح تأکید دارد. در مجموع این پژوهش توانسته است طی طرح چهارده عنوان از زیر مجموعه‌های بینشی، گرایشی و کنشی، به نقش سنت‌های الهی در تربیت دینی در قالب چهل مدل دسترسی پیدا کند.

کتاب‌‌های درسی تاثیر غیرقابل انکاری در ایجاد و تثبیت باورها و اندیشه‌‌های افراد جامعه در دوره دانش‌‌آموزی و نوجوانی دارند. هدف از این نوشتار بررسی و نقد تأثیر متون ادبی صوفیانه انتخاب شده در کتب درسی ادبیات فارسی، بر باورپذیری عقاید فرقه‌‌ای در ذهن دانش‌‌آموزان بوده و آن را به چالش کشیده است. این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی با مراجعه به 6 جلد کتاب ادبیات فارسی دوره دبیرستان و منابع تاریخ تصوف و کتب صوفیه انجام یافته؛ در همایش ملّی تصوف، شاخصه‌‌ها و نقدها، ارائه و برگزیده شده است. در این پژوهش موارد متعددی از مطالبی که می‌‌تواند در ایجاد باورهای فرقه‌‌ای و عقاید ناهمسو با مذهب رسمی جمهوری اسلامی ایران (تشیع)، تاثیرگذار باشد؛ معرفی و مورد نقد قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که درج برخی متون انتخاب شده از کتب نویسندگانی با اعتقادات اَشعری - صوفیانه، در کتاب‌‌های درسی، می‌‌تواند تأثیر منفی بر اعتقادات، اندیشه و عملکرد نوجوانان گذاشته؛ به ترویج روحیه انفعالی و جبرگرایی اَشعری در جامعه شیعی ایران کمک کند.

سرنوشت جمعیت انبوه اهل کتاب در عصر طلایی ظهور موضوعی است که در این تحقیق ابعاد مختلف آن کاویده می شود. لذا در این تخقیق یه روش توصیفی تحلیلی و مطالعه اسناد کتاب‌خانه ای و نیز با هدف بیان سرنوشت اهل کتاب در زمان ظهور حضرت مهدی (عج) سعی بر آن بوده است به این سؤال پاسخ داده شود که سرگذشت اهل کتاب در حکومت حضرت مهدی (عج) چگونه است؟ بررسی مدلول روایات این موضوع، بیان‌گر این است که در عصر رهبری امام مهدی(عج) با ایجاد مرکزیت واحد و مدیریت و حاکمیت یگانه برای همه اجتماعات و نژادها و منطقه ها، عوامل اصلی تضاد و جنگ و ستم از میان رفته و اکثر اهل کتاب در عصر حکومت امام مهدی(عج) اسلام می آورند و جهان از وجود اهل کتابی که بر عقاید شرک آمیز خود اصرار بورزند پیراسته خواهد شد.

فهم دقیق‌تر احادیث ائمه^ نیازمند به بسترشناسی تاریخی است بدین معنا که کلام امام× در چه زمان، مکان و فضایی نقل‌شده است. یکی از این احادیث حدیث زینت است. این نوشتار عهده‌دار بستر‌شناسی تاریخی حدیث زینت است تا بتواند تحلیل دقیق‌تری از آن ارائه نماید. برای این هدف با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با ارجاع به منابع روایی تاریخی به بررسی وضعیت ویژه دوران امام صادق× پرداخته و سپس آسیب‌های اجتماعی موجود در عصر ایشان را مورد بررسی قرار داده و در ادامه به کارکردهای حدیث زینت پرداخته است. بررسی و تحلیل‌ها نشان داد که بسترشناسی تاریخی نقش بسیار مهمی در تحلیل محتوای احادیث دارد و در این تحقیق روشن شد که حدیث زینت در پی هویت بخشیدن شیعیان و تحقق همزیستی مسالمت‌آمیز آنان با دیگران و سازمان‌دهی اقلیت شیعی در درون اکثریت سنی نقل شد و نقشه راهی برای تمام شیعیان در همه اعصار است تا آنان را به جایگاه اجتماعی مطلوب برساند.

دو قرن پایانی خلافت عباسیان، دوره‌ای همراه با تحولات مهم و هم‌چنین متفاوت برای شیعیان بود. از نیمه قرن پنجم، بخش مهمی از سرزمین‌های اسلامی زیر سلطه سلجوقیان و سپس خوارزمشاهیان قرار گرفت. سلجوقیان پیرو و مدافع اهل‌سنت بودند، اما روابط آن‌ها با خلافت عباسی فراز و نشیب‌های زیادی داشت. خوارزمشاهیان نیز خود به عنوان یک مدعی در برابر خلافت ظاهر شدند. شیعیان به عنوان یک گروه تأثیرگذار و نقش‌آفرین در عرصه فرهنگ و سیاست، در مواجهه با دو نهاد سلطنت و خلافت چه نقشی داشتند و چه راهبردی در پیش گرفتند؟ تبیین مواضع و نقش شیعیان، مؤید این نکته است که آن‌ها در این مقطع در مواجهه با قدرت، استراتژی مشخص داشتند و رویکرد آن‌ها، تعامل با نهادهای قدرت و مشارکت در قدرت سیاسی برای حفظ امنیت و توسعه مسیر پیشرفت برای مکتب تشیع بوده است.

«سنت‌هاي الهي»، به معناي قوانين ثابتي که خداوند عالم براي تدبير جهان هستي به کار گرفته است، ضمن بيان قوانين فردي و اجتماعي، دربردارندة دلالت‌هاي تربيتي متنوعي است که توجه به آنها مي‌تواند در سه بعد شناختي، گرايشي و کنشي تربيت انسان مورد بهره‌برداري قرار گيرد. تلاش پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از آيات قرآني متضمن «سنت‌هاي الهي»، دلالت‌هاي تربيتي اين سنن را صرفاً در «بُعد شناختي» تربيت ديني روشن سازد. فرض اولية پژوهش بر اين است که آگاهي و معرفت مربي به اين سنن در درجة اول، و آشناسازي متربي با اين قوانين الهي در درجة دوم، زمينه‌هاي شناختي و معرفتي را براي فرايند «تربيت ديني» فراهم و تسهيل مي‌سازد. بر اساس نتايج حاصله، پنج نوع شناخت مؤثر در تربيت ديني که به‌طور خاص از آيات متضمن سنت‌هاي الهي استفاده مي‌شود، عبارت‌اند از: 1. شناختِ آگاهي، 2. شناخت خداوند، 3. شناخت انسان، 4. شناخت دنيا و آخرت، 5. شناخت عمل. اين پژوهش نشان داده است که آيات مرتبط به سنت‌هاي «هدايتِ مؤمنان» و «زيادت ضلالتِ کفار و منافقان» در نگاهي معرفت‌شناختي، آيات مربوط به سنت «نظارت الهي» و «ارادة مطلقه الهي» در باب خدا‌شناسي، آيات «امانت»، «اختلاف درجات» و «نفي حرج» در بخش شناخت انسان، آيات مربوط به سنت‌هاي «اجل محتوم» و «ابتلا» در خصوص شناخت دنيا، و نهايتاً سنت‌هاي مربوط به «آگاهي انسان از نتايج اعمال» در بحث شناخت دنيا، در جهت‌دهي سير تربيت ديني انسان به‌ويژه در بعد شناختي آن، نقشي اثرگذار و معنادار دارد.

ابن علقمى، از وزیران باتدبیر دستگاه خلافت عباسیان بود. دوره وزارت او با خلافت مستعصم، آخرین خلیفه عباسى - که خلافتش با سقوط بغداد در 656ه . پایان یافت - هم‏زمان بود. در این دوره، دربار خلافت شاهد تقابل دو گروه شیعه و سنى بود که ابن علقمى (وزیر شیعه) در یک طرف و درباریان اهل سنت در طرف دیگر قرار داشتند. این تقابل با واقعه سقوط بغداد و نقش ابن علقمى در آن پیوند داشت. منظور اصلى این مقاله، بررسى نقش ابن علقمى در سقوط بغداد مى‏باشد.