جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود شرور در عالم همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است و از جمله متدینان که به دنبال فلسفه ای می گردند تا با اوصاف خدای حکیم و عادل در تضاد نباشد. منکران نیز این مسئله را پناهگاه خوبی برای الحاد یافته و در هر زمان با پیدایش شر جدید به اعتقادات دینداران می تازند و باعث ایجاد شبهه و یا بی دینی برخی می شوند. از طرفی، ویروس نوظهور کرونا یکی از مصادیق شرور طبیعی و یا حتی شرور اخلاقی می تواند باشد که جواب هایی که به مسئله شر داده می شود، می تواند جواب این ویروس ویروس نیز باشد. کرونا مانند دیگر پدیده های عالم، لازمه لاینفک طبیعت است و مثل سیل و زلزله از قوانین طبیعی تبعیت می کند و از آن جا که کره زمین بهترین زیستگاه انسان است و انسان در این کره خاکی می تواند به کمال برسد، پس هر چیزی که در این کره وجود دارد، خیر آن بیشتر از شرش است؛ از این رو خداوند با اراده تکوینی به آن اجازه ورود داده است. بر این اساس، در تحقیق حاضر تلاش شد علاوه بر جواب هایی که از رهگذر پاسخ به شرور طبیعی و اخلاقی داده شد، استفاده شود؛ هم چنین به بیان برخی فواید آشکار ویروس کرونا پرداخته شد و عدم منافات وجود چنین ویروسی با وجود عدالت الهی به اثبات رسید.

دربارۀ چگونگی کیفر اخروی و حقیقت اعمال دنیوی همواره بین اندیشمندان علم کلام بحث و اختلاف نظر، بوده است. برخی بر این باورند که رابطه اعمال و جزای اخروی قراردادی است و خداوند به ازاء اعمال، در آخرت بهشت و یا جهنم را آفریده است؛ این گروه را منکران تجسم اعمال می‌نامند. گروهی دیگر معتقدند که اعمال انسان در قیامت مجسم می‌شود. طرفداران این نظریه قائل به «تجسم اعمال» هستند که آنها را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: یکی قائلان به «صورت مَلَکوتی» و گروه دیگر قائلان به «انشاء نفس». در این مقاله نظریه موافقان تجسم اعمال به معنی صورت ملکوتی و مبانی و ادله آن‌ها را بررسی و تحلیل می‌کنیم. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که ادله عقلی ایشان از قوت کافی برای این نظریه برخوردار نیست و اگر برخی آیات قرآن و صراحت برخی روایات و شهود برخی از اهل دل نبود، اثبات این نظریه به مشکل برمی‌خورد.

---

بشر از دیرباز با شرور اخلاقی و طبیعی مواجه بوده و همواره در این فکر بوده است که حکمت و علت شرور چه می تواند باشد، تاکنون پاسخ های بسیاری در این خصوص داده شده است، البته برخی نیز در طول تاریخ به خاطر عدم توانائی علمی در حل مشکل شرور، ره افسانه زده، قائل به دو خدا و ثنویت شده اند خدای خیر و خدای شر. در اهمیت و توجه به این مسئله در طول تاریخ حتی عصر حاضر، همین بس که این مسئله در گذشته منجر به دو خدائی و ثنویت گشته و اکنون نیز پناهگاه الحاد عده ای شده است که می توان در این خصوص به آنتی فلو، جی ال مکی و... اشاره کرد که مسئله شرور را راهی برای انکار وجود خدا دانسته اند. ایشان بر این باورند که قضایایی که ادیان در باب صفات خداوند بیان می کنند (علم بی نهایت خدا، خیر محض بودن او، قدرت مطلق الهی) با وجود شرور قابل جمع نیست و جمع قضایای خدا عالم است و خدا خیر محض است و خداوند قدرت بی نهایت دارد با قضیه شر وجود دارد، منجر به تناقض می شود. جی ال مکی برای روشنی تناقض، قضایای خیر محض حتی المقدور از وجود شرور جلوگیری می کند و خیر نقطه مقابل شر است را اضافه می کند. ایشان به خاطر اعتقاد به تناقض این قضایا به نتیجه باور نکردنی می رسد و آن عدم وجود خداست! از طرفی در طول تاریخ کسانی بوده اند که سعی در توجیه مشکل شرور داشته و دارند؛ از جمله کسانی که در عصر حاضر به دفاع از باورهای دینی پرداخته اند، آلوین پلتنینگا است، که در جواب جی ال مکی با طرح جهان های ممکن و این که قدرت بی نهایت خدا شامل برخی از جهان ها نمی شود و آن جهان، عالمی است که انسان ها در آن مختار باشند اما جملگی خیر اختیار کنند، قصد دارد اثبات کند، جمع قضایای مورد باور انسان متأله با وجود شرور نه تنها تناقض صریح * بلکه تناقضی ضمنی نیز *. علامه طباطبائی از اندیشمندان مسلمان نیز بر آن است که گرچه خداوند قدرت بر خلق جهانی که در آن جملگی خیر اختیار کنند را دارد، و حتی چنین نیز کرده است اما با دست بردن در مبانی اختیار شر، این امر نشدنی است. پس می توان گفت هم پلنتینگا و هم علامه طباطبائی بر این نکته توافق دارند که قدرت خداوند شامل فرض جی ال مکی نمی شود اما برای عدم شمول هر یک دلیلی جداگانه دارند.