جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سنن الهی به معنای قوانینی است که خداوند، بر اساس آن، عالَم و امور هستی را تدبیر می‌کند. در آیات متعددی از آیات قرآنی به این سنن اشاره شده است و این آیات از نگاه‌های تفسیری به انحاء مختلف مورد توجه قرار گرفته‌ است. پژوهش حاضر بر این فرض شکل گرفته است که سنن الهی مذکور در قرآن شریف، علاوه بر اینکه جایگاه کلامی اعتقادی دارند، خود در نقش رهنمودهای تربیتی قابل بهره برداری ‌است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی (در فهم آموزه‌های تربیتی) و استنتاجی (در فهم آموزه‌های قرآنی) صورت گرفته است. ابتدا آیات گویای سنت‌ها، شامل آیاتی که یا به صراحت سنتی را بیان می‌دارد و یا دربردارنده مضمونی از سنت الهی هستند، بررسی شده است. سپس آیات مذکور با استفاده از منابع تفسیری بویژه تفسیر المیزان و با نگاهی تربیتی دسته بندی و طبقه بندی شده، و نقش این آموزه‌های ارزشمند قرآنی در فرایند تربیت دینی مورد مطالعه قرار گرفته است. ابتدا مبانی نظری در چهار قلمرو اصلی "سنت‌های الهی"، "تربیت دینی"، "ابعاد سه‌گانه انسان" و "رابطه تربیت با ابعاد سه گانه" بررسی شد و سپس مطالعه نقش آموزه سنت الهی در تربیت دینی با این فرض علمی ادامه یافت که ابعاد انسان به سه بعد بینشی، گرایشی و کنشی قابل تقسیم است. نتایج این پژوهش بیانگر این است که بر اساس سنن الهی، آگاهی و معرفت متربی در زمینه‌های پنجگانه شامل معرفت به ماهیت اصل شناخت، معرفت به خداوند، شناخت دنیا، شناخت انسان و آگاهی از جایگاه عمل در بعد شناختی فرایند تربیت دینی مؤثر است. نتایج پژوهش حاضر همچنین حکایت از چند نکته در بعد گرایشی تربیت دینی دارد. اولا سنن الهی بر هدف حب انسان به خداوند و حب خداوند به انسان تأکید دارد. ثانیاً زمینه‌های گرایشی انگیزه، صداقت، اعتدال، احساس آزادی و امکان انتخاب از سنن الهی قابل اصطیاد است. ثالثاً، عشق ورزی به خداوند، زهد و رهایی دل از دنیا، امید به رحمت و غفران الهی (رجاء)، ترس از دوری از خداوند و عذاب الهی (خوف)، صبر در مقام ابتلاء، و از خودگذشتگی (ایثار) به عنوان راه‌های گرایشی مورد توجه است و نهایتاً اینکه بر اساس سنن الهی، آرامش در پناه ایمان مهم‌ترین دستاورد گرایشی در تربیت دینی است. و بالاخره یافته‌های پژوهش حکایت از این دارد که در بعد عمل در تربیت دینی، سنن الهی بر اصل عمل و محوریت آن، ویژگی‌های مشخصی از عمل، دستاوردهای آن و امکان بازگشت از اعمال ناصحیح تأکید دارد. در مجموع این پژوهش توانسته است طی طرح چهارده عنوان از زیر مجموعه‌های بینشی، گرایشی و کنشی، به نقش سنت‌های الهی در تربیت دینی در قالب چهل مدل دسترسی پیدا کند.

«سنت‌هاي الهي»، به معناي قوانين ثابتي که خداوند عالم براي تدبير جهان هستي به کار گرفته است، ضمن بيان قوانين فردي و اجتماعي، دربردارندة دلالت‌هاي تربيتي متنوعي است که توجه به آنها مي‌تواند در سه بعد شناختي، گرايشي و کنشي تربيت انسان مورد بهره‌برداري قرار گيرد. تلاش پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از آيات قرآني متضمن «سنت‌هاي الهي»، دلالت‌هاي تربيتي اين سنن را صرفاً در «بُعد شناختي» تربيت ديني روشن سازد. فرض اولية پژوهش بر اين است که آگاهي و معرفت مربي به اين سنن در درجة اول، و آشناسازي متربي با اين قوانين الهي در درجة دوم، زمينه‌هاي شناختي و معرفتي را براي فرايند «تربيت ديني» فراهم و تسهيل مي‌سازد. بر اساس نتايج حاصله، پنج نوع شناخت مؤثر در تربيت ديني که به‌طور خاص از آيات متضمن سنت‌هاي الهي استفاده مي‌شود، عبارت‌اند از: 1. شناختِ آگاهي، 2. شناخت خداوند، 3. شناخت انسان، 4. شناخت دنيا و آخرت، 5. شناخت عمل. اين پژوهش نشان داده است که آيات مرتبط به سنت‌هاي «هدايتِ مؤمنان» و «زيادت ضلالتِ کفار و منافقان» در نگاهي معرفت‌شناختي، آيات مربوط به سنت «نظارت الهي» و «ارادة مطلقه الهي» در باب خدا‌شناسي، آيات «امانت»، «اختلاف درجات» و «نفي حرج» در بخش شناخت انسان، آيات مربوط به سنت‌هاي «اجل محتوم» و «ابتلا» در خصوص شناخت دنيا، و نهايتاً سنت‌هاي مربوط به «آگاهي انسان از نتايج اعمال» در بحث شناخت دنيا، در جهت‌دهي سير تربيت ديني انسان به‌ويژه در بعد شناختي آن، نقشي اثرگذار و معنادار دارد.