جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان در میان موجودات به فضیلت عقل ممتاز شده‌است، اما برای رستگاری، تکیه تنها بر عقل خداداد کارساز نیست و در کنار آن-که رسول باطنی است - محتاج پیام‌آوران ظاهری و کتب وحیانی و آسمانی است. قرآن کریم نیز در میان همه کتب آسمانی، دو خصلت انحصاری دارد: اول آنکه گستره محدود و معین ندارد و «جهانی» است و دیگر آنکه مقطع تاریخی خاص ندارد و جاودانه است. جهانی بودن و جاودانگی آن، سلامت این کتاب را از تیغه تحریف پیش‌فرض می‌گیرد و ازاین‌رو، تنها کتاب آسمانی است که دست‌خوش تغییر نشده‌است. بااین‌همه کسانی از دیر روزگار تاکنون کوشیده‌اند با دستاویزهایی، محیط زدگی قرآن را مستدل سازند و معتقد به تأثیرپذیری قرآن شوند . تلاش آنان ناظر بر درون متن و فحوای گزاره‌های تاریخی است، اما در کنار هم قرار دادن پاره‌ای از آیات فرهنگ زمانه، محیط زدگی قرآن را استشمام و استخراج کرده و نتیجه گرفته‌اند که همانندی‌های آیات قرآن با فرهنگ زمانه به‌معنای تأثیرپذیری از فرهنگ زمانه است، پس در خوش‌بینانه‌ترین حالت، قرآن ساخته و پرداخته پیامبر است که از محیط و فرهنگ خویش اقتباس نموده و وارد قرآن ساخته‌است. اینک دکتر سها با انتشار کتاب نقد قرآن در فضای مجازی، همت خویش را مصروف محیط زدگی و تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه نموده‌است و این کتاب، قرآن را ساخته‌شده پیامبر (ص) می‌داند و وحیانیت آن را مخدوش می‌نماید. این پژوهش با رویکرد نقد شبهات دکتر سها با طرح نظریه مراحل اصلاح فرهنگی در قرآن، همانندی‌های آیات قرآن و فرهنگ زمانه که خاستگاه اصلی شبهات دکتر سها می‌باشد را موجه ساخته و شیرازه اصلی شبهات را مخدوش نموده‌است. قرآن مجید در دو مرحله اصلی، فرهنگ زمانه را اصلاح نموده‌است؛ در مرحله اول به پاک‌سازی عناصر منفی از فرهنگ زمانه اقدام نموده و در مرحله دوم بعد از تخریب نظام ارزشی فرهنگ زمانه، اصالت و شکل اصلی عناصر مثبت فرهنگی را تثبیت نموده و با تشریع احکام پیرامون آن عنصر فرهنگی، که ریشه در فطرت انسانی و ادیان ابراهیمی سابق داشته، آن‌ها را توسعه داده‌است. دستاوردها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که 1- قرآن کتابی است برگرفته از علم ازلی الهی و تنزل یافته از آن، که از هیچ کتابی اقتباس نشده، محتوا و مفاهیم و الفاظ آن وحیانی است و هیچ امر خرافی و باطل از فرهنگ زمانه را تایید نکرده‌است. 2- وجود تشبیهات و تمثیلات فرهنگ زمانه در قرآن به‌معنای تأثیرپذیری و تأیید مؤلفه‌های غلط و خطاهای علمی زمان نمی‌باشد بلکه به‌معنای استخدام هوشمندانه‌ی صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ است. . 3- قرآن ناظر بر فرهنگ زمانه است نه متأثر از آن زیرا کلام وحیانی است نه بشری و دلیل فرضیه دکتر سها مبنی بر تأثیرپذیری قرآن به دلیل بشری پنداشتن قرآن از سوی اوست. 4- قرآن متن ناظر به‌واقع است، لکن درواقع ماندگار نمی‌شود، بلکه واقع بهانه و ضرب‌المثل قرآن را تشکیل می‌دهد. قرآن ناظر به فرهنگ زمانه نازل شده‌است (نزول تاریخی) و بر اساس قاعده جری و تطبیق و تأویل دیگر انسان‌ها و فرهنگ‌ها تطبیقات قرآن به شمار می‌آیند (حضور فراتاریخی) . 5- قرآن به براندازی فرهنگ برخاسته از جاهلیت اقدام نموده و با آن مبارزه کرده و همواره به نکوهش و رد آن پرداخته و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را تأیید و امضاء نموده و فرهنگ التقاطی زمانه را درطی دو مرحله، ابتدا به پاکسازی عناصر منفی اقدام نموده و در مرحله دوم عناصر مثبت فرهنگی را تثبیت و توسعه و اصلاح کرده‌است.

قرآن‌کریم کتاب اصلاح و هدایت است که با طراحی و نقل مؤلفه‌های فرهنگی، فرهنگ زمانه را از پیرایه‌های جاهلانه اصلاح نموده و به چالش کشیده است. هماهنگی و شباهت‌های قرآن با برخی از مؤلفه‌های فرهنگ زمانه مستمسک ناقد قرآن گشته و شاهدی شده تا از محیط­زدگی قرآن سخن گوید. این مقاله با بررسی خاستگاه اصلی پندارۀ دکتر سُها، گونه‌های فرهنگ زمانه را به بحث می‌نشیند؛ و به این نکته می‌رسد که قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نشده، بلکه طی مراحلی آن­را اصلاح نموده؛ قرآن فرهنگ برخاسته از جاهلیت را نکوهش و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را می‌پذیرد و فرهنگ التقاطی زمانه را در مرحلۀ اول پاک‌سازی و در مرحلۀ دوم تثبیت و توسعه می‌بخشد. حاصل پژوهش حاضر آن است که نقل مؤلفه‌های فرهنگی فرهنگ زمانه در قرآن به معنای محیط­زدگی قرآن نیست بلکه به معنای استخدام هوشمندانۀ صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ می‌باشد.

بخشی از آیات قرآن کریم به توصیف قیامت و رویدادهای آن از جمله وضعمجرمان در قیامت می‌پردازد. از این میان، آیاتی استنطاق و پرسش از مجرمان و اعمالشان را حتمی می‌انگاردو به تأکید، پرسش از عموم مردم، گناهکاران و حتی فرستادگانالهی را گزارش می‌دهد و پاره‌ای دیگر از آن، بر عدم پرسش از مجرمان و افعال مجرمانه‌شان دلالت دارد. از این‌رو، بین دلالات این دودسته از آیات، ناسازگاری و تناقض (ظاهری) پدیدار شده است. مفسران قرآن کریم کوشیده‌اند با تبیین درستآیات، تناقض یاد شده را مرتفع سازند. عدم توجه به موقعیتمکانی پرسش، اختلاف موضوع پرسش در آیات،توجه نداشتن به شرائط تناقض بین دو گزاره و نهایتاً عدم توجهبه قواعد تفسیر از جمله پاسخ‌هایی است که به این تناقض ظاهری داده شده است. پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی آیات مورد نظر و گونه‌شناسیآیات پرسمان گناهکاران، ضمن بهره‌مندی از قواعد تفسیر، تعدد پرسش‌ها، نفیپرسش حقیقی و اثبات پرسش‌های مجازی و نیز بیان تعدد مواقف در آخرترا تبیین نموده و به تناقض ‌نمایی‌های این دسته آیات قرآنی، پاسخی مستدّل ارائه کند.