جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جریان روشنفکری متجدّد در مسیر آشتی میان سنت و دنیای مدرن، از یک سو با مطالعه و اثرپذیری از الاهیات مسیحی و کارزار اندیشه در غرب، و از سوی دیگر با بازخوانی و نظریه‌پردازی در حوزه ماهیت وحی، چگونگی نزول قرآن و روش فهم آن، به ایجاد هماهنگی و سازواری میان دین با مدرنیته روی آورد که گاه موجب کم‌رنگی برخی وجوه دین و قرآن در مدرنیته شد. مهدی بازرگان و عبدالکریم سروش از جمله نمایندگان این جریان هستند که علی‌رغم تفاوت دیدگاه، مبانی مشترکی در گرایش به مدرنیته داشتند. پژوهش حاضر ضمن بررسی برخی مبانی مدرنیته همچون آزادی‌خواهی (لیبرالیسم)، انسان‌محوری (اومانیسم)، این‌جهان‌باوری (سکولاریسم)، اثبات‌باوری (پوزیتیویسم)، کثرت‌گرایی دینی، عقل‌گرایی، عمل‌باوری (پراگماتیسم) و تاریخ‌نگری، تحلیل عصری و فلسفی در اندیشه این دو روشنفکر دینی، زبان و منطق فهم قرآن را بررسی می‌کند. بر اساس نتایج تحقیق، اگرچه نحوه مواجهه این دو روشنفکر دینی با مبانی نظری مدرنیته در برخی ابعاد تشابهات و تمایزاتی دارد، اما در ریشه و بافت نظریه‌پردازی‌شان تأثیرات همسویی گذاشته است. روش‌شناسی فهم قرآن از منظر بازرگان متناسب با عصر خود در چارچوب مؤلفه‌های ساده مدرنیسم تحلیل‌پذیر است، اما رویکرد دین‌شناختی سروش با منطق پسامدرن و جریان الاهیات آزادی‌خواه به پیش می‌رود.

مک­ناتن براساس دیدگاه خاص­گرایی و هم­چنین وظیفه‌گرایی (در معنای موردنظر خویش) معتقد است تبیین انگیزش اخلاقی و هم­چنین تبیین علل ضعف­های اخلاقی باید براساس موقعیتی سنجیده شود که فعل در آن رخ می‌‌دهد. وی اعتقاد دارد زمانی‌‌که شخص در موقعیت انجام فعل قرار می‌‌گیرد، می‌‌تواند از موقعیت خود، دو نوع درک یعنی درک عام و درک محدود داشته باشد. وی درک عام از موقعیت را به افراد بافضیلت نسبت داده و معتقد است اگر شخص به درک عام دست یابد هرگز دچار ضعف اخلاقی نخواهد شد. مک­ناتن ضعف اخلاقی را در حوزۀ درک محدود بررسی کرده و عواملی همچون جذابیت فعل غیراخلاقی، غلبۀ احساس بر عقل و قوی بودن ملاحظات غیراخلاقی از ملاحظات اخلاقی را سبب درک محدود از موقعیت و ضعف اخلاقی برمی‌‌شمارد. از سوی دیگر علامه طباطبایی نیز در شکل‌گیری مفاهیم اخلاقی، درک شخص از موقعیت را مدنظر قرار داده‌ و همین امر زمینۀ مقایسۀ اندیشۀ دو متفکر را در حوزۀ تبیین علل ضعف­های اخلاقی فراهم آورده است. علامه نیز به دو نوع درک عام و محدود از موقعیت اشاره می‌‌کند. ایشان درک عام را به افراد دارای ایمان قوی اختصاص داده‌ و علت درک محدود را ضعف ایمان، جهالت اختیاری، برتر دانستن لذت­های قوای شهوی و غضبی و ضعف اراده (ناشی از عواطف، ملکات اخلاقی، جو اجتماعی) می‌‌داند. درنتیجه هر دو متفکر در حوزۀ تبیین علل ضعف­های اخلاقی به دو نوع درک عام و محدود از موقعیت اشاره نموده و درک عام را به افراد بافضیلت اختصاص داده‌اند و هم­چنین مسئلۀ ضعف اخلاقی را در حوزۀ درک محدود بررسی نموده‌اند.

علوم اسلامی به دلیل ماهیت وحیانی و توحیدی دین دارای ارتباطات و اشتراکات فراوانی در زمینه های مختلف علمی همچون موضوع،مبادی و مسائل هستند و در طول روند علمی خود، نقش آفرینی و تاثیر گذاری های زیادی بر روی یکدیگر داشته اند،که با توسعه این علوم که عمدتاً به دلیل افزایش کارکرد عقل در آن ها می باشد، حوزه های مشترک علمی بین آنان نیز افزایش یافته است. تا جایی که به نظر می رسد تنها جنبه منحصر به فرد علوم،اهداف هر علم می باشد که دستیابی به آنها این تداخلات علمی را توجیه می نماید. امروزه دستاوردهای علوم اسلامی می توانند به شرط رعایت ملاک های شرعی و عقلی تعیین شده برای هر علم، در وصول به اهداف تعیین شده برای هر کدام از یکدیگر مفید واقع گردند. در این راستا می توان تاثیرات و مداخلات علم کلام اسلامی در اصول فقه را بررسی نمود. علم کلام با وجود اینکه مربوط به حوزه عقل نظری و مسائل اعتقادی دین مبین اسلام است،اما علاوه بر تاثیرگذاری های بنیادین در علم اصول فقه همچون تامین برخی مبادی علمی و همچنین ایفای نقش حمایتی و تصدیقی در مباحثی همچون حجیت شرعی،امروزه در برخی بخش های دیگر اصول فقه همچون ملازمات عقلیه و اصول عملیه بوسیله قواعد منتج شده از مباحث کلامی با ریشه ی حسن و قبح عقلی، برای استدلال های فقهی تامین گزاره می نماید و در جهت کشف احکام شرعی و تعیین وظیفه عملی مکلف ایفای نقش می کند. بر این اساس ضرورت دارد با توجه به اهمیت و تاثیر گذاری زیاد نقش اخیر علم کلام در اصول فقه،پیرامون این تداخل مهم بررسی های بیشتری صورت پذیرد.تا علاوه بر تعیین حدود حوزه عملکرد و مشخص نمودن ملاک های شرعی و عقلی برای کاربرد صحیح آن،بتوان با کشف ثمرات و قابلیت های این روش استنتاجی از دستاوردهای با ارزش علمی آن هم بی بهره نماند. عملی که در طول تاریخ و سیر رشد علمی مذاهب فقهی و اصولی اسلامی،به آن توجه شده است. اما در رابطه با حوزه کارکرد و چگونگی ایفای نقش آن بین علمای اسلامی اختلاف نظر وجود دارد که این اختلافات عمدتاً ناشی از تبیین معانی و حدود متفاوت برای ملاک های شرعی و عقلی مرتبط با این بحث می باشد.در این پژوهش سعی شده است با بررسی تاثیرات و مداخلات صورت پذیرفته در اصول فقه توسط دستاوردهای عقلانی علم کلام، برخی از این حدود شرعی و ملاک های عقلی مشخص و حجیت آنها تبیین گردند.لازم به ذکر است که این پژوهش به صورت تحلیلی توصیفی گردآوری شده است.

دراین پژوهش توحید ازدیدگاه امام علی7 درنهج البلاغه مورد بررسی قرار گرفته، که مقایسه­ی بین نظر آن حضرت و آنچه وهابیت بعنوان توحید مطرح کرده است بیان شده، تا تفاوت این دو دیدگاه روشن گردد به طوری که حضرت ساحت قدس الهی را، از هرگونه شرک در ذات و صفات و افعال خداوند تبارک و تعالی دور دانسته است. و ذات او را منزه، از جسمیت و ترکیب و حلول در اجسام توصیف کرده است، اما وهابیت معنایی ازتوحید ارائه داده است که، ساحت قدسی خداوند را در حد یک موجود جسمانی، دارای مکان و از آسمان به زمین می­آید که بر روی کرسی کنار پیامبر(صل الله علیه) می­نشیند، و با مردم صحبت می­کند بر این اساس خدا را، هم ردیف انسان ذکر کرده است. این پژوهش، به روش تحلیلی توصیفی، تفاوت­های این دو دیدگاه را بررسی می­کند و امتیاز مهم دیدگاه حضرت علی7 را بر دیدگاه وهابیت بیان کرده است.

این پژوهش، در ارتباط با علوم بشری از منظر قرآن کریم می باشد. از آن جا که قرآن کریم کتابی جامع و کامل بوده، جهت هدایت بشر و یکی از نیازهای بشر فراگیری علوم مختلف می باشد، از این رهگذر قرآن کریم به این موضوع پرداخته است وانسان ها رابه فراگیری علم ودانش فراخوانده است دراین مقاله درابتداء به اهمیت قرآن توجه شده، سپس دیدگاه قرآن، در ارتباط با علوم تجربی، بیان شده، بحث عدم تعارض بین قرآن و علوم بشری مطرح، و به علومی که از قرآن کریم الهام گرفته شده که دانشمندان، آنها را کشف کرده اند. از جمله زوجیت اشیاء، حرکت زمین و کهکشان ها، عمل لقاح بادها، آب که علت پیدایش هر موجود زنده ای می باشد. در نهایت به این نتیجه منتهی می شود که خیلی از علوم بشری الهام گرفته از قرآن کریم می باشد.

در این پژوهش آیاتی که توسط حضرت ولی عصر امام زمان ع تفسیر شده از جمله، آیه :« فاخلع نعلیک انک بالواد المقدس طوی» ( طه،12/209) و آیه :« کهیعص» (مریم،1/19) و آیه :« واختار موسی قومه سبعین رجلا لمیقاتنا...» ( الاعراف،155/7) و آیه :« و مایعلم جنود ربک الا هو» ( المدثر،31/74) و آیه :« و ما تشاءون الا ان یشاء الله» ( الانسان، 30/76) بیان شده است. و این آیات توسط وجود شریف آن یگانه عالم بقیه الله الاعظم امام مهدی ع به شیوه ی زیبا تفسیر و تبیین شده است. آن هم در سن کودکی آن حضرت که این خود دلیلی بر امامت و حجت خدا بودن ایشان می باشدکه عالم بر سر و خفیات است.

پژوهشی است پیرامون احسان به معنای نیکی و نیکوکاری با بهره گیری از آیات و روایات. نویسنده ابتدا به کلمات مرتبط با احسان و مصادیق احسان اشاره کرده و در ادامه از حقیقت، ملاک، شرایط، مراتب و جایگاه احسان سخن گفته است، وی با تبیین مراتب احسان، ضمن بررسی تفصیلی آیات و روایات، احسان به پدر و مادر را بالاترین مرتبه احسان دانسته است؛ و در ادامه به احسان به خویشاوندان که مشتمل بر بحث صله رحم است، اشاره می کند. نویسنده ایمان کامل به خدا و روز قیامت و اخلاص را از شرایط احسان به شمار آورده است. معرفی و بیان اوصاف نیکوکاران فصل دیگری از این پژوهش را به خود اختصاص داده است و در فصل پایانی پاداش نیکوکاران در دنیا و آخرت و نیز احسان پیامبران و پاداش آن ها مورد بحث قرار گرفته است.