جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات مهم آیین جینه، مسئلة معرفت روح است که در متون دینی این آیین مطرح شده است. فرد رهرو به‌نسبت تلاشی که در راه تصفیه و تزکیة روحی و از بین بردن عوامل کرمه‌ساز روحی از خود بروز می‌دهد، به همان نسبت عنصر شعور روحی‌اش که شامل ادراک و معرفت است، تجلی بیشتری پیدا مي‌کند و به توانمندي‌هايي همچون شناخت فواصل دور بدون دخالت حواس و تنها با کمک عنصر معرفت روح، خواندن افکار دیگران، و برشماری کالبدهای گذشته و حتی آیندة خود و دیگران، دست مي‌يابد. البته باید توجه داشت که هدف نهایی آیین جینه دستیابی به حالت رهاشدگی کامل روح از بند اسارت کرمه‌ای و رسیدن به مرتبة مکشه است؛ هدفی که بر همة آموزه‌های جینی پرتو افکنده است. معرفت‌شناسی روح برای یک رهرو جینی بخشی از کوشش و تلاش او در راه دستیابی به گوهرهای سه‌گانة جینی (ایمان، رفتار و معرفت درست) است.

کهن‌ترین بازمانده‌های نوشتاری در هند مربوط به آریایی‌های وده‌ای است. نخستین بار در این آثار آموزۀ سمساره مطرح می‌شود. آریایی‌ها در رویارویی با بومیان، در طول زمان، برخی درونمایه‌های دینی آنان را گرفتند و با باورهای خود هماهنگ کردند که در این میان آموزه‌های فروهر، هم‌تباری یا توتمیسم (هم‌تباری انسان – گیاه) و تجلیل نیاکان بیشترین سهم را داشته‌اند. این آموزه‌ها وقتی در روند کوچ به دیار هند می‌رسد با اندیشه‌های تجسد و تجسم خدایان و باور به هم‌تباری، همنشین و سرانجام به‌صورت آموزۀ سمساره جلوه‌گر شده است. خدایانی چون ویشنو -که بیشترین پیوند را با سمساره دارد - در این روند به‌گونه‌ای جایگزین میترۀ آریایی - که بیش از سایر خدایان با آموزۀ فروهر (تجلی) در ارتباط بوده- شده است. هرچند سمساره در اوپه‌نیشدها، آشکارا، بیان شده است، لیکن در وده‌ها شواهدی مبنی بر بازگشت دوبارۀ روان وجود دارد که نشان از اعتقاد به سمساره در دوران پیش از نگارش اوپه‌نیشدهاست.

متون آیینی و مقدس جَینی، دربرگیرندۀ آموزه‌های متنوع فیزیکی، متافیزیکی، زیست‌شناختی، کیهان‌شناختی و... است که شناخت آنها بخشی از مسیر رسیدن به رهایی را تشکیل می‌دهد. یکی از مهم‌ترینِ این آموزه‌ها، آموزة تناسخ است. چرخۀ تناسخ و ارتباط آن با اعمال موجودات، با بررسی دو مفهوم سمساره و کرمه مشخص می‌شود. هر عملی می‌تواند کرمۀ خاص خود را تولید کند؛ و این کرمه به روی روح تأثیر نهاده، سازوکار تولد آیندۀ آن را مشخص می‌سازد. همۀ موجودات هستی را می‌توان بر اساس خلوص و یا آلودگی روحشان به عناصر کرمه‌ای، در چندین تراز دسته‌بندی کرد. این دسته‌بندی از موجودات تک‌حسی آغاز و به خدایان ختم می‌شود. مسیر سمساره نیز از میان همین ترازها می‌گذرد و هر موجودی بنا به کرمه‌ای که دارد، در ترازی بالاتر یا فروتر دوباره متولد خواهد شد. هدف نهایی آیین جینه رهایی‌بخشی انسان از چرخة ازلی تولدهای پیاپی است. تناسخ نظامی پیچیده دارد و می‌توان آن را از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد؛ اما با توجه به اهمیت کرمه و سمساره در این فرایند، نوشتارِ پیش رو این دو آموزه مهم را مورد بررسی قرار می‌دهد.

مسئلة «جنسيتِ زن» و چگونگي پديداري و چرخش آن در «گردونة سمساره» و نجات از اين چرخه، از جمله موضوعات مطرح در متون آييني جينه است. جنسيت انسان با رهايي در ارتباط است و همواره در متون جيني، مسئلة رهايي زن مورد بحث و مناظره بين فرق شوتامبره يا سپيدجامگان و ديگمبره يا آسمان جامگان بوده است. ديگمبره ها با مطرح كردن وضعيت رواني ـ كرمه اي و نيز جسماني زن، آنان را ناتوان در دستيابي به رهايي دانسته است. اما شوتامبره، تنها دست يافتن به كمال سه گوهر جيني؛ ايمان درست، معرفت درست و رفتار درست را براي دست يافتن به رهايي يك زن يا مرد، در كالبد كنوني خود كافي مي داند؛ يعني ازآنجاكه عوامل جدايي دو مكتب شوتامبره و ديگمبره و مهم ترين عامل، همين مسئله بوده است و رساله هاي هر دو گروه دربردارندة دلايل و مناظره هاي متقابل اين دو فرقه مي باشند، روشن است كه اين مطالعه ما را به رهيافت جديدي از باورهاي يكي از اديان هند، نسبت به جايگاه زن در انديشة ديني شان رهنمون مي سازد.