جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت و شناخت، رکن اساسی و مقصود نهایی در اندیشۀ عرفانی به شمار می‌آید. تصوف اسلامی‌ایرانی با بهره‌گیری از سرچشمه‌های اصیل فکری و فرهنگی و به‌مدد زبان عرفانی خاص خود، همواره بستری مناسب برای خلق و ظهور مفاهیم معرفتی گوناگون بوده‌ است. «فراست» یکی از این موارد است که متصوفه بار معرفتی بالایی برای آن قائل شده‌اند. به‌ همین سبب است که فراست، در میان کرامات منسوب به مشایخ صوفیه، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. با وجود اینکه بنیادی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی ذاتی فراست، معرفت‌زایی آن است، مطالعات و پژوهش‌هایی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته‌، بسیار اندک است و مطالب ارائه‌شده نیز کافی و منسجم به ‌نظر نمی‌رسد. در این تحقیق، تلاش شده است تا با تحلیل و تفکیک معنایی و کاربردی واژۀ فراست، ضمن تبیین ریشه‌ها و تعاریف آن در زبان عرفان، ابعاد معرفتی و جنبه‌های گوناگون آگاهی‌بخشی آن از نظرگاه عرفان اسلامی نمایان‌ شود. برای نیل بدین مقصود، پیوند فراست با برخی اصطلاحات و مفاهیمِ مرتبط با مقولۀ معرفت، نظیر یقین، بصیرت، علم لدنی، نور، بیّنه، تفکر، فرقان و انواع تجربیات عرفانی، به‌شیوه‌ای منسجم و بر اساس منابع اصیل در حوزۀ ادبیات عرفانی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین مباحث در منظومۀ فکری اهل عرفان، بحث دربارۀ مفهوم «کرامت» است. کرامت را می‌توان یکی از ارکان مهم تصوف و نظریۀ ولایت نیز در نظر گرفت. یکی از انواع کرامات که در متون عرفانی و حکایات منقول در باب مشایخ، بر پایۀ آیات و روایات، بسیار مورد توجه بوده، «فراستِ» عارفانه است. فراست، به‌سبب خصیصه‌های ماهوی متفاوت و ابعاد معرفت‌شناختی خاص خود، در میان کرامات منتسب به صوفیه، جایگاه ممتاز و ویژه‌ای را به خود اختصاص ‌داده است. یکی از دلایل اهمیت بسیار زیاد این قوۀ موهوبی و باطنی، که آن را از سایر کرامات صوفیه متمایز نموده ‌است؛ نقش‌ها و کارکردهای فردی و اجتماعی فراوانی است که در حوزۀ تصوف و عرفان بدان منسوب است. در این پژوهش، کوشیده‌ایم تا با مطالعه و بررسی دقیق متون کلاسیک متصوفه و حکایات مندرج در تذکره‌ها و اولیانامه‌ها، حول محور فراست، به شناسایی، دسته‌بندی و تحلیل پدیدارشناختی هریک از این کارکردها و زیرشاخه‌های آن‌ها بپردازیم. یافته‌های حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که فراستِ عارفانه، به‌مثابۀ یک ابزار مناسب در جهت پیشبرد اهداف مادی و معنوی صوفیه، دارای کارکردهایی با ماهیت‌های گوناگون معرفتی، تربیتی، اِقناعی، سیاسی‌حکومتی و رقابتی بوده‌است. بدیهی است که نگاه دقیق و علمی به این امر می‌تواند روشن‌کنندۀ حقایق فراوان باشد و برخی از گره‌های ادبی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تاریخ تصوف را نیز بگشاید.