جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر و تحلیل آیات «اظهار دین» از پربحث‌ترین آیاتی است که در عرصه رهبری آینده عالم و اندیشه «مهدی موعود» مطرح است و نه‌تنها مفسران قرآن، که مذاهب فقهی نیز با رویکرد خاصی این آیات را تبیین نموده‌اند. از این‌رو پژوهش پیش‌رو با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی تطبیقی تفسیر «آیات اظهار» بر اساس تفاسیر مفسران امامیه و اباضیه با تکیه بر احادیث مورد اتفاق نبوی و علوی می‌پردازد و دلالت آیات فوق را بر پایان تاریخ از دیدگاه دو گرایش امامیه و اباضیه بررسی می‌کند. این نوشتار نتیجه گرفته است که اندیشه مهدویت در اباضیه با توجه به نوع نگاه و تقسیم‌بندی خاص آنها از مسئله امامت، اعتقادی به مهدی موعود و منجی آخرالزمانی ندارند و تا مرحله انکار آن نیز پیش رفته‌اند؛ اما مفسران امامیه بر تعیین وعده خداوند به عصر ظهور تأکید دارند. با توجه به معنای لغوی واژه «اظهار» و دیگر دلایل عقلی ـ نقلی، غلبه نهایی و کامل و همه‌جانبۀ دین اسلام بر سایر ادیان غلبه جسمانی و منحصر به عصر ظهور، به دست حضرت مهدی (عج) از اهل‌بیت (ع) است که با قرآن پیوندی ویژه دارد. تفسیر آیات فوق با بهره‌گیری از احادیث معصومین(ع) منجر به تفسیری معقول می‌شود.

بی‌شک یکی از مهم‌ترین منابع تفسیری بعد از قرآن کریم، بهره‌گیری از احادیث معصومان(ع) می‌باشد. در هر دوره‌ای میزان بهره‌گیری مفسرین از این احادیث دارای فرازوفرودهایی بوده است. در دوران معاصر بهره‌گیری از احادیث در تفسیر با توجه به پرسش‌های جدید، از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. ازجمله تفاسیری که با این رویکرد به تفسیر قرآن کریم پرداخته است، تفسیر نمونه می‌باشد. حال، این پرسش مطرح است که کمیّت و کیفیّت بهره‌گیری این تفسیر از احادیث معصومان(ع) تا چه اندازه‌ای است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی با نگاهی به تفسیر نمونه و مطالعه موردی سوره مبارکه آل‌عمران، این نتیجه حاصل گردید که ایشان در موارد ذیل از احادیث معصومان(ع) بهره گرفته است: بیان فضایل و اهمیت موضوع سوره و آیه، شأن نزول آیات، تأیید دیدگاه تفسیری مفسر، تعیین و توسعه معنای واژه، بیان مصادیق آیه، رفع ابهام از آیه و بهره‌گیری از احادیث در ترجیح یک تفسیر، بوده است. ایشان با بهره‌گیری از این احادیث توانسته است غذای معنوی و فکری مناسب و مفیدی برای نسل کنونی فراهم آورد.

دانشیان، بخشی از تراث حدیثی فریقین را جوامع حدیثی نام نهاده‌اند. یکی از مسائلی که درباره جوامع حدیثی فریقین قابل طرح است اینکه این کتب چگونه به احادیث تفسیری پرداخته‌اند. در این زمینه پژوهش مستقلی تألیف نشده است. با مطالعه در ابواب و موضوعات این کتب، نحوة پرداختن به احادیث تفسیری مشخص می‌گردد. در این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به مطالعه در ابواب کتب جوامع حدیثی پرداخته است، این نتایج به دست می‌آید که جوامع اولیة حدیث شیعه چون بر اساس ابواب فقه تبویب شده‌اند، هیچ باب مستقلی برای احادیث تفسیری تدوین نکرده‌اند و احادیث تفسیری ذیل ابواب گوناگون پراکنده است. مؤلفین جوامع حدیثی متأخر نیز کتب حدیثی خود را به پیروی از آنان تحت همان ابواب تدوین نموده‌اند. در جوامع حدیثی اهل سنت نیز اگر چه بابی تحت عنوان «باب التفسیر» تدوین شده، ولی در سایر ابواب نیز احادیث تفسیری کم و بیش مشاهده می‌شود. نیاز به جمع‌آوری و تدوین احادیث تفسیری در فریقین احساس می‌شود.

تفسیر آیات متشابه مخصوصاً حوزه پاداش های مؤمنان همواره یکی از دغدغه های مفسران بوده است. مفسران دیدگاه های متنوعی را ارائه داده اند. بازخوانی موضوعی آیات این حوزه در نگاه مفسرعصری باعث فهمی عمیق می باشد. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی یافته های ذیل درباره پاداش های مؤمنان حاصل گردید: ضمانت خداوند بر تحقق پاداش مومنان، پاداش ها وبرکاتی اختصاصی برای مؤمنان، امید بخش ترین وعده ها وحیرت انگیزترین پاداش ها مخصوص مؤمنان، عدم زوال پاداش های مؤمنان، رضایت خداوند نهایت پاداش ها، مؤمنان شاهدان روز قیامت، و امنیت، هدایت، آرامش قلبی و ثبوت قدم نتیجه ایمان مؤمنان، بهشتی به وسعت آسمان ها و زمین پاداش مؤمنان و دعاى ملائکه حامل عرش براى مؤمنان. خداوند پاداش هایی به مؤمنان می دهد که اختصاص به آنها دارد وایشان را به سعادت در دنیا و عزت درآخرت می رساند که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده است.

قاعده سیاق، قرارگرفتن خاص کلمات یک جمله یا جمله های مرتبط به یک موضوع در یک کلام است که در تعیین مراد و مقصود متکلم تأثیرگذار می باشد. این قاعده یکی از قرینه های مهم فهم کلام خداوند است که درترجمه وتفسیرقرآن کریم از قواعد مهم محسوب می گردد.این مقاله با روش توصیفى و تحلیلى، در پی بیان نقش قرینه سیاق در فهم کلام الهی از منظر علامه طباطبایی درترجمه وتفسیر سوره بقره از تفسیر المیزان، می باشد تا به این سوال پاسخ دهد که ایشان درترجمه وتفسیرسوره بقره درچه مواردی از قاعده سیاق استفاده کرده است؟ دستاورد حاصل از این پژوهش، مؤید این نکته است که علامه طباطبایی در تفسیر سوره بقره از قاعده سیاق در بیان معنای لغت، مشخص کردن مراد و مصداق آیات، ترکیب و نزدیک کردن معنای یک آیه به آیات دیگر، مشخص کردن مخاطب آیه، تایید احادیث و روایات معصومین، رد بعضی از تفاسیربعضی از مفسران و ترجیح قرائات اشاره کرد.

دربارۀ کمیّت و کیفیت علم امام، نظریات متفاوتی مطرح است. سه موضع «بی‌کرانگی»، «کران‌مندی» و «سکوت» دربارۀ کمیّت علم امام، و دو دیدگاه «حضوری بودن» و «ارادی بودن» دربارۀ کیفیت آن وجود دارد. این پژوهش ـ با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ ، آراء علامه طباطبائی و آیت‌‌الله صالحی را دربارۀ علمِ امام بررسی کرده است. نتیجه آن‌که، از دیدگاه علامه، امام دارای علم غیب بی‌کرانۀ احاطیِ نامحدود و از دیدگاه صالحی، امام دارای علم غیب کران‌مند ارادیِ محدود است. در نقد دو دیدگاه باید گفت: تضعیف سندی یا غلوآمیز دانستن متنِ روایاتِ دالّ بر بی‌‌کرانگی و نیز احاطی دانستنِ علم امام به ریزترین مسائل پذیرفتنی نیست، بلکه از آن‌جا که علم امام، لطف خدا و امام، هادی مردم است، هر جا امر هدایتی اقتضا کند، کرانۀ علمِ او به اذن الهی قبض و بسط پیدا می‌‌کند. بنابراین، به کار بردن تعابیر «محدود» یا «نامحدود» دربارۀ آن دقیق نیست، زیرا علم امام به سان مخزن نیست، بلکه یک جریان است و جریان، قابلیت تحدید ندارد.