جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقلانیت انتقادی به عنوان رهیافتی برای شیوه‌ی سلوک زیستی و مخصوصاً روشی در علم با نظر کارل پوپر طرح شد. اما آراء وی در زمینه طرد استقرا و موجه‌سازی با مخالفت سوزان هاک به عنوان فیلسوف منطق مواجه شده است. در این مقاله به ارزیابی هاک از آراء پوپر با عنوان نگاتیویسم منطقی خواهیم پرداخت و نشان می‌دهیم که هاک تمام تلاش خود را برای حفظ روش‌های موجه‌سازی با تعابیر و انحاء مختلفی، بیشتر زیر سایه‌ی استقرا، به کار می‌بندد. هم‌چنین نشان خواهیم داد که نقدهای هاک به پوپر به سبب تمایل وی به موجه‌سازی، دچار برخی خلط‌های روان‌شناختی و سمانتیکی با مباحث معرفت‌شناختی است. در پاسخ خواهیم دید که پوپر ارتباط عقلانیت با موجه‌سازی را نفی می‌کند و اساساً موجه‌سازی را ناممکن می‌داند و مدلی سه مرحله‌ای شامل طرح مسأله، یافتن راه‌حل‌های ابداعی برای مسأله پیش‌آمده و حذف برخی از آن‌ها را پیشنهاد می‌کند که در آن هیچ نیازی به موجه‌سازی و حمایت شواهد وجود ندارد. محصول اتخاذ چنین رهیافتی ارائه‌ی حدس‌ها و گمانه‌هایی خلاقانه خواهد بود که در عین پذیرش وجود حقیقتی ایده‌آل و واقعیتی خارج از ذهنمان، هیچ نسبتی از واقعیت یا صدق را برای فرضیه‌ها برقرار نمی‌کنیم و در نتیجه از مشکلات موجه‌سازی در امان خواهیم بود. به همین جهت همواره آمادگی برای نقادی راه‌حل‌های خود را داریم و درباره‌ی فرضیه‌ها و نظریه‌هایمان متواضعانه‌تر موضع‌گیری می‌کنیم.

استعاره و تمثیل در مهم‏ترین حوزه‌های معرفتی و در عرصه علوم تجربی از جمله زیست‌شناسی و تکامل کاربرد دارند. زیست‎شناسی و فلسفه زیست‎شناسی دامنه وسیعی از مباحث معرفتی و فلسفی را به وجود آورده است. تحویل‌گرایی و ضد تحویل‌گرایی، از آموزه‌های مهم قابل بحث در فلسفه زیست‌شناسی‌اند. کلر و دوپره دو تن از نمایندگان این دو مکتب‌اند. کلر با به‎کارگرفتن استعاره و تمثیل، برای تحویل تبیین‌ها در زیست‌شناسی به تبیین‌ها در فیزیک و شیمی کوشیده است؛ اما دوپره با این تحویل‌گرایی مخالف است. افراد با رویکردهای مختلف که گاه ممکن است رویکردها در تقابل با یکدیگر نیز باشند، از استعاره‌ها و تمثیل‌ها کاربردهای مختلفی مراد می‌کنند. تمثیل زیست‌شناسی سیستم‌ها نمونه‌ای از این دست است که کاربرد وسیع استعاره و تمثیل را در علم نشان می‌دهد.

تلفیق تکاملی گسترش‌یافته نظریه‌ای است که پیشنهاد میدهد برای ارائه‌ی تبیین در مورد یافته‌های جدید در زیست‌شناسی تکاملی و نیز افزایش قدرت تبیینی برای یافته‌های موجود، چارچوب‌های مفهومی تلفیق تکاملی نیاز به بازنگری دارند. این بازنگری، گسترش در چارچوب‌های مفهومی تلفیق تکاملی را به دنبال داشته و چارچوب مفهومی مبتنی بر تکامل ژن‌محوری بایستی به چارچوبی تکوین‌محور گسترش ‌یابد؛ اما حامیان تلفیق تکاملی دهه‌های 30 و 40 این نظریه را بی‌نیاز از هرگونه بازنگری دانسته و درخواست برای هرگونه گسترشی در چارچوب‌های مفهومی آن را رد می‌کنند. هر دو نظریه‌ی تلفیقی فعلی و گسترش‌یافته از استعاره‌هایی برای بیان منظور خود بهره می‌برند ازجمله استعاره‌های موسیقی حیات و ژن خودخواه که به ترتیب دو چارچوب مفهومی گسترش‌یافته و تلفیق فعلی را نمایندگی می‌کنند. از سویی دیگر خوانش بدنمند از استعاره استعمال استعاره‌ها را در نظریات علمی به حوزه‌ی اندیشه‌ی دانشمند و چارچوب مفهومی حاکم بر ذهن او مربوط می‌داند. بر این اساس می‌توان استدلالی به سود طرفداران گسترش در تلفیق تکاملی اقامه کرد.