جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علی بن اسماعیل بن شعیب بن میثم تمار از اصحاب امام رضا (ع) و از شخصیت‌های علمی بسیار برجسته قرن دوم و سوم است. نجاشی وی را از شخصیت‌های کلامی شیعه خوانده و ابن‌ندیم او را نخستین شخصیتی معرفی کرده که بر اساس مذهب امامیه «تکلّم» کرده است. احوال شخصیه علی بن اسماعیل میثمی، تفسیر این سخن ابن‌ندیم و وجه جمع آن با این حقیقت که شخصیت‌هایی همچون هشام بن حکم از نظر زمانی بر ابن‌میثم متقدم‌اند، بخشی از محتوای این مقاله را تشکیل می‌دهد. در بخش دیگر، دیدگاه‌های اعتقادی ابن‌میثم در باب حقیقت ایمان، توحید (اثبات صانع، اتهام تشبیه و تجسیم، اراده خداوند)، نبوت (منبع علم پیامبران، معجزات پیامبر اسلام (ص)) امامت (ضرورت وجود امام، گستره و منابع علم امام، ولایت تکوینی امام و مباحث امامت خاصه) بر اساس روایات برجای‌مانده از او و گزارش‌های منابع تاریخی، رجالی و فرقه‌شناختی مطرح شده است.

علی‌بن‌اسماعیل بن‌شعیب بن‌میثم تمار از اصحاب امام کاظم و امام رضا(علیهماالسلام) و ازبرجسته‌ترین شخصیت‌های علمی قرن دوم و سوم و از نوادگان یار ارادتمند به حضرت امیر(علیه‌السلام) میثم تمار بوده است. به نقل کتب تاریخی ابن‌میثم از لحاظ مراتب علمی جایگاهی رفیع در این خاندان داشته است وی ازجمله کسانی بود که با گروه واقفه که امامت حضرت رضا(علیه‌السلام) را قبول نکرده بودند مناظره نموده‌است. ایشان علاوه بر حوزه کلام و عقائد در حوزه حدیثی نیز مشهور بودند ابن‌میثم از جمله شخصیت هایی است که بعد از استادش هشام بن حکم ادامه دهنده راه ایشان بوده و واسطه نقل تفکرات استاد خویش به بصره و بغداد بوده است او از شخصیت هایی است که دارای فکر و ایده بوده و اصحابی داشته است، حتی به او فرقه ای به نام میثمیه را نسبت داده‌اند، عده‌ای نیز جریان قطعیه را به علی‌بن‌اسماعیل نسبت داده‌اند. به ایشان نسبت هایی ناروایی همچون غلو، تشبیه و تجسیم، تحریف قرآن، انحراف در بحث اراده، زیادت اموری از یهودیت در تشیع داده شده است که قابل نقد است. ابن ندیم او را نخستین کسی معرفی نموده است که در مذهب امامیه به کلام پرداخته است، برخی از علمای شیعه و اهل سنت در تفسیر این کلام گفته اند که او نخستین مناظره کننده در مذهب امامیه یا نخستین مصنف در کلام امامیه بوده‌است. برخی همچون نجاشی در این باب سکوت اختیار کرده‌اند. مساله دیگر اینکه ابن‌میثم در بحث توحید ایمان را اینگونه معرفی نموده است ایمان شناخت قلبی و اقرار به زبان و عمل به ارکان است. مساله مهم دیگر جایگاه ویژه امام در نزد ابن‌میثم است که او برای امام علاوه بر خلافت سیاسی مرجعیت علمی را نیز قائل است و جایگاه امام بعد از نبی را انتصابی دانسته است نه انتخابی، مصحف فاطمه(سلام‌الله‌علیها) را از نشانه های خاص امامت دانسته است و به منطق الطیر و علم غیب و اینکه عالَم بدست امام معصوم(علیه‌السلام) است قائل می‌باشد.