جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیش از ظهور اسلام و از نخستین سده های میلادی علوم و معارف یونانی به سرزمین های آسیای غربی راه یافته بود، و نه تنها در مجامع بزرگ علمی این نواحی، چون مدارس اسکندریه و انطاکیه و حران و رها (إدسا) و نصیبین و سلوکیه و گندبیشاپور، بلکه در دیرها و صومعه ها نیز طب و نجوم و ریاضیات و فلسفه و منطق یونانی تدریس می شد. ارباب علم و نظر در این مراکز به تحقیق و تألیف اشتغال داشتند و در مناطق سریانی زبان ترجمه آثار علمی و فلسفی به این زبان رواج داشت. جهان مسیحیت در آن روزگار از درون گرفتار مناقشات کلامی و اختلافات عقیدتی شده بود، و از برون با مذاهب گوناگون دیگر مبارزه داشت و می کوشید که راه خود را به سوی افق های دورتر بگشاید. در این احوال طبعاً فلسفه و منطق اهمیت خاص یافته بود و دانستن آن برای کسانی که بدین محیط فکری و فرهنگی تعلق داشتند واجب شمرده می شد.

جای خوشوقتی بسیار است که در ایران به این نابغه عالم شرق توجه خاصی شده است. تاگور در سال 1311 ش. به ایران آمد و با بزرگان و دانشمندان ایران هم آشنایی پیدا کردو مصاحبه داشت. هم مرحوم دهخدا درباره اش قصیده ای ساخت و هم مرحوم بهار. مسافرت تاگور به ایران تاثیر بسیار مثبت و خوبی در جامعه فرهنگی ایران داشت، ولی در آن زمان چنانکه شاید و باید توجه به شخصیت فرهنگی و ادبی این شخص نشد.ترجمه های آثار اوگاهی در روزنامه ها منتشر می شد که غالبا از ترجمه انگلیسی به فارسی درمی آمد،یا از عربی،چون عرب ها قبل از ما به تاگور توجه پیدا کرده بودند، ولی ترجمه ها از زبان عربی به فارسی دو سه مرحله از اصل دور می شد: از بنگالی به انگلیسی،از انگلیسی به عربی،و از عربی به فارسی.

رساله مشتمل است بر سه گفتار در مورد خلقت انسان ، ترکیب وجود انسان و نحوه تقرر آدمی در جهان . در هر دفبار موضوعات فوق به طور تطبیقی بین ادیان یهودی ، مسیحی ، مزدائی، هندوئی و بودائی به بحث گذاشته شده و با موشکافی در آراء هر دین تحلیل شده اند. گفتار نخست درباره نخستین وجود انسان یا نخستین زوج آدمی ، نحوه تکوین آنها و چگونگی هتوط بشر تا به وضعیت فعلی بحث میکند گفتار دوم به بررسی چگونگی نفس و رابطه آن با تن و قوای روحانی انسان در دینهای مختلف میپردازد و گفتار سوم به مسائل اساسی انسانی که همیشه برای آدمی معما و معضلی بوده اند توجه میکند – مسائلی از قبیل جبر یا اختیار ، رنج یا خوشی ، مرگ ، خیر و شر ، تنهایی یا همبستگی ، تباهی وجود انسان و در پایان هر گفتار نیز تحلیل آراء و تطبیق جزء به جزء معتقدات دینی آورده شده است.

چندی پیش، در مقاله «کنج یا کنج » نوشته بودم که در بیت «اگر تند بادی بر آید زکنج / به خاک افکند نارسیده ترنج» از آغاز داستان رستم و سهراب شاهنامه، واژه‌ی کنج، هر گاه به همین صورت (بدون یای نکره) کنج خوانده شود، باید بر گوشه‌ای معلوم و معین دلالت داشته باشد که بر خواننده یا شنونده شناخته شده باشد؛ اما، در این بیت معلوم نیست که مقصود کدام گنج است و هیچ قرینه یا عهد ذکری یا ذهنی برای رفع این ابهام در میان نیست. در شاهنامه نیز، همه جا کنج به معنی «گوشه» به صورت کنجی، یا هر کنج آمده است. این گفته‌ی من در آن مقاله موجب شد که یکی از دوستان به نقد آن بپردازد و در مقاله‌ای در شماره 48 زیر عنوان « اگر تند بادی برآید ز کنج» با استناد به آنجه در فرهنگ اسدی طوسی درباره این کلمه، آمده است بکوشد تا در نظم و نثر فارسی چندین شاهد از کاربرد آن به همین صورت (بدون یای نکره) به جای کنجی ( با یای نکره) بیابد و نشان دهد که در بیت یاد شده نیز کاربرد به این شکل خالی از اشکال است. لیکن شتابزدگی یا برخی علل دیگر مانع شده است که ایشان اولا به یکی از کتاب‌های لغت مراجعه کنند و معانی دیگری را که برای همین کلمه کنج داده شده است از نظر بگذرانند؛ ثانیا به ابیات پس و پیش شواهد منظوم خود توجه کنند و قرینه‌های لفظی و معنایی کنج را در آنها ببینند.

از مهم ترین دغدغه های فیلسوفان یهودی در قرون وسطی مسئلۀ مواجهه با آیات تشبیهی کتاب مقدس و تفسیر آنها بود.این موضوع به ویژه برای یهودیانی که در قلمرو حکومت اسلامی زندگی میکردند اهمیت بیشتری داشت چرا که برخی از مسلمانان یهودیان را اهل تشبیه میدانستند.بنابر این اندیشمندان یهودی می کوشیدند آیات تشبیهی را به شیوه ای تفسیر کنند که با تعالی و بی همتایی خداوند سازگار باشد.در میان این فیلسوفان ابن میمون که از معروف ترین چهره های تاریخ یهودیت به شمار می آید به شیوه ای نوین به بررسی وتفسیر آیات تشبیهی کتاب مقدس پرداخت.او با تاکید بر یگانگی و تعالی خداوند در مواجهه با آیات تشبیهی روش تاویل را برگزید.ابن میمون کوشید معنای واقعی کلمات به کار رفته در باره خداوند را تعریف کرده وآن را با کلمه ای متعالی و متافیزیکی منطبق سازد.ابن میمون با بررسی کلمات دو پهلو به این نتیجه رسید که آن دسته از کلماتی که به صورت مشترک میان خدا و انسان به کار می روند تنها به صورت مشترک لفظی استفاده می شوند چرا که هیچ سنخیتی میان خدا و مخلوقات وجود ندارد.