جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اثبات‌گرایی ـ البته نه دقیقاً در معنای همان پوزیتیویسم عصر روشنگری و مدرنیته ـ رویکرد غالب در مطالعات اسلامیِ آکادمیک ایران است. رویکرد اثبات‌گرایانه در مطالعات اسلامی ایران با پوزیتیویسم منطقی و فلسفۀ تحلیلی قرابت دارد. البته این شباهت شباهت‌های کلی است که مراد از آن، تشابه نحوۀ دستیابی به معرفت از طریق اثبات است و درعینِ‌حال، تفاوت‌هایی نیز در این میان وجود دارند که نباید نادیده گرفته شود. غلبۀ اثبات‌گرایی بر مطالعات اسلامی در ایران سبب شده است تا ظرفیت‌هایی که می‌توانند براساس رویکردهای تفسیری - تفهمی و تاریخیِ برخاسته از سنت قاره‌ای فعال شوند، مغفول بمانند؛ ظرفیت‌هایی مانند منظرگرایی، مطالعه در سطح فرهنگی - اجتماعی و کارکردهای دینی، ارج‌نهادن تفاوت‌ها و اهمیت‌دادن به خلاقیت، توجه به دانش‌های مبتنی بر نتایج ظنی نظیر تاریخ، مردم‌شناسی و ... ازجمله این موارد هستند.

ونزبرو از اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان غربی مشهور و برجسته معاصر بوده که چالش برانگیزترین نظریه وی، تدوین قرآن در قرن سوم می‌باشد. این نظریه بازتاب گسترده‌ای در میان دانشمندان داشته و بسیار محل تضارب آراء واقع گردیده است. به‌رغم نقدهای فراوانی که به این نظریه صورت گرفته، ونزبرو همچنان در اسلام‌شناسی و قرآن پژوهی به عنوان دانشمندی مطرح دانسته شده و آراء وی مکرر مورد ارجاع قرار می‌گیرد. در اهمیت وی همین بس که امروزه در غرب بسیار گفته می‌شود اولین قدم در اسلام‌پژوهی و قرآن‌پژوهی، اتخاذ موضع میان آرای ونزبرو و مخالفان وی می‌باشد. ازینرو هدف این پژوهش بر این بوده که دریابد علت این اهمیت -علیرغم نقدهای فراوانی که به او شده- از چه بابی می باشد. بنابراین در این راستا به شیوه تحلیلی-توصیفی روش‌شناسی و رویکرد ونزبرو که بسیار هم متأثر از جریان نقد کتاب مقدس می‌باشد مورد بررسی قرار گرفته است. به واقع آنچه ونزبرو را اینچنین برجسته ساخته، همین روش و رویکرد اوست. او نخستین کسی بود که تحلیل ادبی و به تبع آن نقد منبع و نقد صوری را در مورد قرآن اعمال می‌کند. همچنین نخستین کسی بود که تفاسیر قرآن از صدراسلام تا طبری را مورد بررسی و تحلیل ادبی قرار می‌دهد. همین بررسی منابع و ادبی خواندن آنها بود که او را آغازگر رویکرد تجدیدنظرطلبانه قرار داد. رویکردی که منابع اسلامی و روش‌های بررسی آنها را مورد چالش قرار داده و مسیری جدید در اسلام‌پژوهی به منصه ظهور رسانده است. وارد کردن مفهوم ادبی و ادبیات به اسلام‌پژوهی و منابع اسلامی چشم‌انداز جدیدی بود که ونزبرو را می‌توان آغازگر آن دانست. کلید واژه‌ها: تجدیدنظرطلب، منابع ادبی، نقد ادبی، نقد منبع، تاریخ نجات.