جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محدثان و راویان شیعی سده‌های نخست هجری با انتقال احادیث ائمه (ع) به نسل‌های بعد در رشد علمی و فرهنگی شیعیان نقش درخور توجهی داشته‌اند. از این‌رو شناخت آنان به ما یاری می‌رسانند تا ریشه‌های تکوین علوم و معارف شیعی را بهتر بشناسیم. بی‌تردید علی‌بن‌مهزیار از اصحاب ائمه متأخر (ع) در این پویایی و رشد سهم به‌سزایی داشته است. پژوهش حاضر قصد دارد تا با استفاده از رویکرد تاریخی و بر اساس روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که علی‌بن‌مهزیار در رشد علمی و فرهنگی شیعیان چه نقشی داشته است. نتایج این واکاوی نشان می‌دهد که علم، وثاقت و منزلت ابن‌مهزیار نزد ائمه (ع)، سبب بر جای ماندن بیش از 700 روایت وی در متون معتبر شیعی شده است. با استخراج این روایات روشن شد که علی‌بن‌مهزیار در تبیین فقه و مسائل فقهی جامعه آن روز با گزارش 482 روایت فقهی نقش برجسته‌ای داشته است. وی همچنین با مبارزه با فرقه‌های انحرافی و تبیین کلامی امامت کوشید تا سدی استوار در برابر فرقه‌های انحرافی زمانه‌ی خود ایجاد کند و عقاید درست شیعی را ترویج دهد؛ و نیز ابن‌مهزیار به منظور التیام آلام اهل تشیع در ترویج ادعیه شیعی کوشیده است. از سوی دیگر، تعامل این عالم شیعی با سایر حوزه‌های حدیثی و تربیت شاگردان سبب نشر احادیث ائمه (ع) در جهان اسلام گردید.

تاریخ‌نگاری هشام کلبی (204ﻫ.ق.)، به‌ویژه در کتاب الأصنام به‌عنوان مسیری برای فهم تاریخ‌نگاری اسلامی در سده‌های نخستین اسلامی، همچنان شایسته بازخوانی است. این نوشتار، با رویکرد معناکاوی کتاب الأصنام و تحلیل گفت‌وگوی متن با نویسنده و نیز تحلیل بافت‌ اندیشه‌ای‌ و فرهنگی زمانۀ متن، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که چرا کلبی در آغاز قرن سوم هجری به تولید چنین متنی در مورد بت‌های عرب جاهلی دست یازید؟ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌کلبی متأثر از ضرورت احساس نیاز قومیّت عرب به هویت‌سازی و نیز به چالش کشیده‌شدن اصول عقاید اسلام به دستِ دیگر ادیان، به‌ویژه مسیحیان در سال‌های نخست سده سوم، کتاب الأصنام را نگاشت. او در این کتاب، ضمن بازنمایی تاریخ بت‌های عرب و بت‌پرستی آنها، به تثبیت حقانیّت الهیِ مفاهیم اسلامی و دفاع از نبوت و تبیین نقش بزرگ و تاریخی حضرت محمد(ص) در امحای بت‌پرستی در مقایسه با انبیای دیگر پرداخت و بر این اساس، یک هویت عربی ـ اسلامی غرورآفرین برای قوم عرب پدید آورد.