جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صلح حدیبیه یکی از نقاط عطف تاریخ صدر اسلام می باشد. این واقعه که از نشانه‌های صلح طلبی اسلام به شمار می‌رود، بیانگر است که اسلام دستیابی به هدف از راه مصالحه را به طریق جنگ ترجیح می دهد و از طرفی بیانگر تدبیر و اشراف سیاسی رسول‌الله (ص) در مواجهه با دشمنان اسلام به ویژه مشرکان بوده است. انعقاد این صلح به منزله ی اعلان رسمی برتری مسلمین و به رسمیّت شناخته شدن آنها از سوی کفّار قریش بود. انتشارخبر این صلحنامه منجر به گسترش روز افزون اسلام در شبه جزیره عربستان گردید. صلح حدیبیه و رخدادهای پیرامون آن هم در قرآن‌کریم و هم درمنابع تاریخی منعکس شده اند. هدف این پژوهش که با رویکرد مقایسه‌ای – تحلیلی و با استناد به آیات قران کریم، تفاسیر و منابع منتخب تاریخی تدوین شده است، تبیین وجوه تشابه و تفاوت گزارش‌های قرآن کریم و منابع منتخب تاریخی در رابطه با این صلحنامه است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که در بیان حادثه صلح حدیبیه قرآن کریم و منابع منتخب از نظر پردازشی و نگرشی چه تفاوت ها و تشابهاتی دارند. فرضیه مظرح در این پژوهش بر این مبنا است که با توجه به فلسفه نزول قرآن‌کریم که همان هدایت بشر است، به نظر می‌رسد با وجود برخی اخبار مشابه، گزارش قرآن درباره ی این واقعه از نظر نگرشی و پردازشی معطوف به اهداف هدایتی است و با منابع تاریخی منتخب که گزارش‌های آنها ماهیت تاریخی دارد، متفاوت است.

جامعه اسلامی در دوران امامت امام حسن عسکریj‌ (254-260 ه.ق.) با مسائل اعتقادی، سیاسی و فرهنگی متعددی مواجه شد. اقدامات خشن و سرکوبگرانه عباسیان، فعالیت جریان‌های انحرافی و شبهه‌افکن، شورش زنگیان و قیام برخی از علویان، از جمله مسائلی بود که امنیت و سلامت جامعه اسلامی در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اعتقادی را دچار بحران کرده بود. امام حسن عسکری j‌ همسو با رسالت الاهی خویش در مواجهه با این مسائل، راهکارهای عملی و راهبردهای سازنده و تأثیرگذاری اتخاذ کرد که نتیجه‌اش حفظ تشیع و ایجاد آمادگی و زمینه‌سازی برای غیبت امام زمانf بود. هدف پژوهش حاضر، که با استناد به منابع اصلی و به شیوه توصیفی‌تحلیلی تدوین شده، تبیین نحوه مواجهه آن حضرت با اقدامات دو جریان مخرب اعتقادات جامعه اسلامی، یعنی خلافت عباسی و جریان‌های شبهه‌افکن، است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که: امام حسن عسکری چه شیوه‌ای در برابر این دو جریان در پیش گرفت و تفاوت مواجهه امام با بنی‌عباس و جریان‌های شبهه‌افکن چه بود؟ فرضیه این پژوهش آن است که شیوه امام، نفی هر دو جریان بود، اما متناسب با روش و اقدامات این دو جریان، تعامل و مواجهه نرم با عباسیان، و صراحت و رفتار تند با جریان‌های شبهه‌افکن را در پیش گرفت.

قرآن کریم به آگاهی پیشین یهود از ویژگی­های پیامبر(ص) اشاره می‌کند و اقدامات یهود را ناشی از جهالت آنها نسبت به رسالت پیامبر(ص)نمی داند، بلکه به سبب کفر و نفاق آنها می‌داند. پس از قرآن، منابع تاریخی مانند المغازی محمد بن عمر واقدی (د. 207ه.ق)، السیرة النبویة عبدالملک بن هشام الحمیرى (د. 218ه.ق)، الطبقات الکبرى محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری (د.230ه.ق) و تاریخ الأمم و الملوک أبو جعفر محمد بن جریر الطبری (د. 310ه.ق) به این موضوع اشاره می‌کنند. بررسی چگونگی بازتاب گزارش­های مربوط به آگاهی پیشین یهود از صفات و ویژگی­های پیامبر(ص)در قرآن کریم و منابع منتخب، مهم‌ترین هدف مقاله حاضر است که به شیوه­ مقایسه‌ای - تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که وجوه تشابه و تفاوت گزارش‌های قرآن و منابع منتخب تاریخی از جهت نگرشی، پردازشی و نگارشی در رابطه با آگاهی پیشین یهود از صفات و ویژگی­های پیامبر(ص)چیست؟ مقاله حاضر به این نتیجه رسیده است که در آیات مکی به‌صورت کلی به شناخت یهود از پیامبر(ص)اشاره می‌شود، اما در آیات مدنی شناخت یهود نسبت به پیامبر(ص) از طریق بیان صفات آن حضرت در تورات بیان می‌گردد. این درحالی است که منابع منتخب تاریخی ضمن پرداختن به حوادث و اتفاقات از تبیین و تحلیل علل و عوامل اصلی موضع گیری یهود غفلت می‌نمایند و این تفاوت در نگرش و در شیوه پردازش قابل ملاحظه است.

در رابطه با مشروعیت دو معنا مطرح شد یک معنای قانونی بودن و دیگری مشروعیت به معنی مجاز بودن و حق داشتن. در مورد اول باید دید اصولا چه قانونی صلاحیت حاکمیت بر اجتماع را دارد و عقل بشری او را به تبعیت از چه قانونی رهنمون می سازد که در این رابطه نظریات لاک و روسو را مطرح کردیم. لاک قانونی را که ناشی از اراده خداوند باشد معتبر می داند و روسو نیز کسی جز خداوند را لایق قانونگذاری نمی دانست و بهترین قانون را قانون الهی می دانست یعنی مشروع ترین حکومت، حکومتی است که قانون آن را خداوند تامین کند و ناشی از اراده او باشد. اسلام نیز مشروعیت قانون را از ناحیه خداوند می داند و قانون الهی از نظر اسلام مشروع می باشد و حکومتی مشروع است که قانون آن از سوی خداوند متعال باشد. از طرف دیگر در بحث اصول فطری داشتیم که فطرت انسان، حکم به تبعیت او از حکم و قانون که از طرف خدا وضع شده است می نماید، به عبارت دیگر تبعیت از قانون خداوند در راستای فطرت انسان است. با توجه به مقدمات فوق در می یابیم که در مجموع مشروعیت در معنای اول خود یک رابطه مستقیم با فطرت انسانی دارد و حکومتی مشروع است که در راستای فطرت انسان تشکی شود و با آن در تطابق باشد.