جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده اهمیت مسأله‌ی «عقل» در مباحثات عصر حاضر و لزوم توجه به بازتاب عقل و عقلانیت، حدود کارکرد و حدود مفهومی آن، ضرورت معرفی عقل را آشکار می‌سازد. معانی و تعاریف مختلفی از عقل در حوزه‌ی دینی ارائه شده است که در بسیاری از موارد با هم خلط می‌شوند.آنچه این تحقیق،در پی شناساندن آن است؛ عقلِ مرادِ قرآن است. برای این منظور، سعی کرده‌ایم، باتکیه بر آیات قرآن، کاری کنیم که قرآن خود سخن بگوید وتاحدامکان مانع تأثیرگذاری پیش فرض های مکاتب مختلف در این زمینه شویم. روش ما در این تحقیق روش معنی شناختی با تکیه بر نظریه‌ی حوزه‌های معنایی است. با رویکرد همزمانی، 49 آیه‌ای که «عقل» در آنها - آن‌هم، صرفاً در شکل فعلی - به‌کار رفته را مطالعه نمودیم و با استخراج مفاهیم همنشین و جانشین عقل، سعی کردیم به حوزه‌ی معنایی عقل دست یابیم. با تحلیل کاربردها متوجه شدیم، فعل عقل در بیش از نیمی از کاربردها با «آیه_ آیات» (به معنای نشانه) همنشین شده است. این کثرت همنشینی ما را بر آن داشت که معنای فعل عقل را از طریق این همنشینی در یابیم. خداوند آیات خود اعم از تکوینی و تشریعی را برای انسانها فرو می‌فرستد. این آیات و نشانه‌ها به خودی خود موضوعیت ندارند؛ بلکه خدا از انسان می‌خواهد، از ظاهر این نشانه‌ها (دال‌ها) بگذرد و به باطن (مدلول) آنها دست یابد. در واقع آیات، متعلق فعل عقل هستند. بنابراینفعل«عَقَل، یَعقِلُ» درقرآن، در معنای اصلی خود ناظر به کارکرد ذهنی است که عبارت از «رابطه برقرارکردن» میان آیات و مدالیل آنهاست؛ و عاقل کسی است که به آیات به دیدِ طریقی و نه استقلالی می‌نگرد. «رابطه برقرارکردن» که در معنای اصلی فعل عقل قرآنی آمده است، خود، یکی از مولفه‌های معنای لغوی عقل می باشد.واژگان کلیدی: قرآن‌ کریم، معنی‌شناسی، روابط ‌همنشینی، روابط‌ جانشینی، عقل، حوزه‌های‌‌معنایی