جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫از آن‌جايي که تأويل در فهم آيات قرآن، و همچنين در شکل‌گيري مذاهب گوناگون، نقش مهمي دارد، پژوهش حاضر کوشيده است تا اين مفهوم را با دقت بررسي و تبيين نموده، و علاوه بر آن، نسبت تأويل با هرمنوتيک را هم روشن سازد. در آيات قرآن کريم، تأويل براي معاني مختلفي مانند توجيه متشابهات، عاقبت امر، تأويل احاديث و دلالت پنهان کارها به‌کار رفته است. در روايات نيز تأويل داراي جايگاهي ژرف معرفي شده، و به‌معناي کشف معاني پنهاني آيات، و همچنين گاهي براي امر خارجي به‌کار رفته است. مفسران، عرفا و فلاسفه نيز هر کدام مطابق ذوق خود، تأويل را تعريف کرده‌اند. بيشتر مفسران، معناي خلاف ظاهر را براي تأويل برگزيده‌اند، برخي نيز تأويل را معناي کلي آيه دانسته، و بعضي تأويل را به‌معناي مصاديق آيات گرفته، و برخي نيز تأويل را امر فوق‌العاده مقدسي دانسته‌اند که جايگاه آن در لوح محفوظ است. عرفا نيز که همه چيز را داراي دو سطح ظاهر و پنهان مي‌دانند، تأويل را به‌معناي گذر از ظاهر آيات و رسيدن به باطن آن دانسته‌اند. از نظر آن‌ها تأويل آيات، هماهنگ شدن حقيقت انسان با حقيقت قرآن است. برخي از فلاسفه، توجيه عقلاني آيات را که از پشتوانه برهان برخوردار باشد، تأويل دانسته‌اند. ملاصدرا تأويل را گذر از سطح معنايي پايين‌تر به سطح معنايي بالاتر، بدون ناديده گرفتن ظاهر آيات دانسته است. و اما درباره هرمنوتيک دو رويکرد اصلي وجود دارد؛ در رويکرد نخست، هرمنوتيک به ارايه قواعدي براي فهم درست متن مي‌پردازد. در اين رويکرد، متن داراي معناي واحد و مشخص بوده، و پيدا کردن آن با شرايط خاص، ممکن مي‌باشد. رويکرد دوم با خروج از روش‌شناسي، وارد بحث وجودشناسي شده و به تحقيق در ماهيت فهم مي‌پردازد. در اين رويکرد، به‌جاي معناي درست و نادرست، از "فهم متفاوت" سخن گفته مي‌شود. روشن است که تأويل با رويکرد نخست هرمنوتيک، مشترکات زيادي دارد، اما با رويکرد دوم، مناسبت چنداني ندارد.