جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام که آیین رحمت و رافت، دین خاتم و اکمل، عرفان و ادیان الهی ­است. قرآن و مضامین عالی آن در بردارنده اصول و ارزش­ های عام انسانی حقوق بشر؛ عدالت، انصاف، تساوی و نماد حکمت و معرفت است. اصولی که بر حق خدشه ناپذیر آزادی و اختیار، استقلال و حاکمیت انسان بر سرنوشت خویش تاکید دارد و ارزش­های انسانی را از اصول دینی می­داند که خدای متعال، مردم را به­رعایت آن­ها رهنمون و دعوت می­کند. در واقع دین شامل دستورکار، حقوق انسان از جمله «حق تعیین سرنوشت» و تعالیم مربوط به آن است. از این­رو حکمت و عرفان نیز به­عنوان معارف آسمانی و زمینی، پل و حلقه اتصال و پیوند آموزه ­های دینی با همه ادیان الهی هستند. براین اساس دعوت انبیاء و شیوه‌تبلیغ ایشان، همگی بر مبنای آزادی انتخاب استوار بوده و انسان در قاموس قرآن کریم، موجودی مختار و آزاد و پیامبر نیز به مثابه بشارت دهنده و انذارکننده توصیف، تا گزینش مسیر هدایت یا ضلالت کاملاً‌ آزادانه صورت پذیرد. دراین نوشتار عناصر و مولفه ­های فلسفی و عرفانی حق تعیین سرنوشت در آیات قرآن کریم، ادیان و اندیشه‌های عرفانی مورد تدقیق قرار گرفته و با کنار هم قراردادن گزاره­های به­ دست آمده در باره این عناصر و مولفه ­ها، به ­دیدگاه قرآن کریم و اندیشه‌های عرفانی در باره حق تعیین سرنوشت اشاره گردیده­ است.

رساله ای که در پیش رو قرار دارد تحت عنوان "قضا و قدر" از دیدگاه آیات و روایات تدوین شده است. در آغاز، "کلیات تحقیق" بیان مسأله، طرح تحقیق، ضرورت تحقیق، و کلید واژه ها (قضا و قدر، جبر، اختیار، تفویض، امر بین الامرین، بدا، علت و معلول و دعا) و پیشینه ای موضوع (قضا و قدر) و پیشینه ای تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. از این بررسی به دست آمد که قضا و قدر و کنجکاوی درباره آن، در ادیان الهی خصوصاً اسلام، سابقه ای طولانی داشته است. سپس انواع و اقسام قضا و قدر، یعنی قضا و قدر علمی و عینی و قضا و قدر حتمی و غیر حتمی و موارد آن ها و نیز قضا و قدر تکوینی و تشریعی، بیان شده و هر یک از آنها از دیدگاه متکلمین با استفاده از آیات و روایات مورد تأیید قرار گرفته است. در ضمن، تفاوت های قضا و قدر و مراتب آن ها در علم الهی و انفکاک ناپذیری قضا و قدر با توجه به آیات و روایات ارزیابی شده اند. و آنگاه به عناوین ذیل پرداخته شده است:1- رابطه ی قضا و قدر و نظام علت و معلولی، که طی این عنوان، چیستی علت و معلول، ضرورت نظام علت و معلول در عالم و رابطه ی قضا و قدر و نظام علت و معلول به بحث گذاشته شده است و در این راستا موارد سازگاری و ناسازگاری قضا وقدر و نظام علیت نیز بیان گردیده و به اثبات رسیده که در دیدگاه " جبر و تفویض" قضا و قدر و نظام علی و معلولی ناسازگارند و در دیدگاه مکتب امر بین الامرین، ارنباط و همخوانی دارند، به گونه ای که از هم انفکاک ناپذیرند.2- رابطه ی قضا و قدر و اختیار انسان، در طی این عنوان، ابتدا به دیدگاههای جبر، تفویض، امر بین الامرین پرداخته شده و سپس موارد تنافی و عدم تنافی قضا و قدر و اختیار انسان بررسی شده و نیز نتیجه این شد که قضا و قدر و اختیار انسان، در دیدگاه "جبر و تفویض" ناسازگارند و در مکتب امر بین الامرین ارتباط حقیقی دارند.3- رابطه ی قضا و قدر و "بداء" که در ابتدا تعریف "بداء" و نیز "بداء" از دیدگاه امامیه و عامه بیان گردیده و سپس این نتیجه بدست آمد که رابطه ی بداء با قضا و قدر غیر حتمی با دلایل کافی، از نظر امامیه ثابت شده و خدشه ای هم بر آن وارد نیست.4- رابطه ی قضا و قدر و دعا که ابتدا معنا و مفهوم دعا و موارد کاربردی آن در اسلام ذکر گردیده و سپس رابطه ی آن با قضا و قدر الهی از دیدگاه آیات و روایات روشن گردیده که دعا خود از مقدرات الهی است و منافاتی میان آنها وجود ندارد.و در آخر سه مسأله مورد تحقیق و کنجکاوی قرار گرفته:1- به پیشینه ی تاریخی ایمان به قضا و قدر الهی، در امت های گذشته اشاره شده و سپس ضرورت ایمان به قضا و قدر از دیدگاه عقلی و نقلی ثابت و تبیین گردیده است.2- از نظر عقلی و نقلی آثار و نتایج مثبت دنیوی و اخروی ایمان به آن کاملاً به اثبات رسیده است.3- از نظر احادیث و روایات و نیز از دیدگاه عقلی آثار سوء دنیوی و اخروی آن، نیز تذکر داده شده است.در پایان پاسخ به سه شبهه داده شده:1- آیا قضا و قدر عامل عقب ماندگی است؟ که پاسخ به آن از نظر عقلی و کاربردی داده شده و با دلایل کافی ثابت گردیده که قضا و قدر، نه تنها عامل عقب ماندگی نیست بلکه سبب رشد و ترقی انسان ها است.2- قضا و قدر با نظام علیت ناسازگاری دارد؟ پاسخ به آن نیز از دیدگاه عقلی و نقلی بیان گردیده که ناسازگاری بین آنها نیست.3- قضا و قدر با اختیار انسان منافات دارد؟ پاسخ به شبهه و موارد تنافی و عدم تنافی قضا و قدر اختیار روشن شده و این مطلب به دست آمد که بر اساس مکتب امر بین الامرین تنافی میان آنها وجود ندارد.