جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم ترین هدف های پژوهش در زمینه متون ادبی، دستیابی به معنای ثانوی یا ضمنی متن است؛ زیرا این معنا برابر با ادبیت متن است. معنای ثانوی، از راه زبان و عناصر گوناگون مرتبط با نوع ادبی بیان می شود که به طور کلی و در اصطلاح، زبان آن متن نامیده می شود. در این جستار، در راستای بررسی زبان داستان کوتاه، معانی ثانوی به دو نوع اصلی و فرعی دسته بندی می شود؛ معنا یا معانی ثانوی اصلی که همان درون مایه داستان است و معانی ثانوی فرعی که از دیگر عناصر داستان به دست می آید؛ بنابراین هر عنصری را که در داستان در ارتباط با درون مایه آن دلالت مند می گردد، می توان به عنوان بخشی از زبان داستان کوتاه بررسی کرد. طبق این روش و از این منظر، در مقاله حاضر، مجموعه داستان یوزپلنگانی که با من دویده اند اثر بیژن نجدی بررسی شده است. معانی ثانوی اصلی یا درون مایه مشترک این داستان ها، عبارت است از تقابل هویت و بی هویتی در قالب تقابل سنت و نوگرایی، که از راه شگردها و عناصر گوناگون داستان بیان می شود.

هنگامی که آیین مقدس اسلام، با معارف عمیق الهی بر جهان ظلمانی و دلهای تاریک انسانها پرتو افشانی کرد و طالبان حقیقت و جویندگان کمال انسانی را از سرچشمه‌ی زلال دانش و معرفت برخوردار نمود، سبب شد تا دلهای بیدار با تعمق بیشتری در شناخت حق و راههای رسیدن به حقیقت مطلق بیندیشند و با استمداد از حق تعالی و قرآن کریم و احادیث و اقوال و سیره نبوی و اولیا، به سیر و سلوک در طریق معرفت بپردازند. این سیر و سلوک و طریقت و راه و رسم آن تصوف نامیده شد.یکی از مباحث مهم درمیان اهل تصوف و علاقمندان و رهروان سیر و سلوک صوفیانه "مقامات" است. سالک راه طریقت در رسیدن به کمالات انسانی در سیر الی الله ناگزیر از کسب، اقامت و گذر از این مقامات است. عارفان از گذشته‌های دور تا کنون تعاریف و توصیفات مختلفی از مقامات داشته‌اند و بر طبق دیدگاهی که نسبت به مقامات داشته‌اند، مراحل گوناگونی را برای آن برشمرده و تعریف کرده‌اند. در این رساله سعی بر این است که ضمن آوردن این تعاریف از سوی عارفان و ارائ? آنها، به مشترکاتی از این دیدگاهها در مقامات رسیده و به بررسی این مقامات در اثر عرفانی"حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه"، اثر ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی پرداخته شود. "حدیقه الحقیقه" از آثار معتبر عرفانی زبان و ادب فارسی و مورد توجه عارفان و مشایخ صوفیه از عصر سنایی تا به امروز بوده است.

رساله‌ی حاضر کوششی است به منظور اثبات پیش‌گامی ادبیات معرفت‌گرای فارسی بر فلسفه‌ی اسلامی در بستر فرهنگ ایرانی. انگاره‌ی بنیادین پژوهش چنین است که با سنجش ادبیات معرفت‌گرای فارسی و فلسفه‌ی اسلامی، به عنوان دو عضو از پیکره‌ی فرهنگ ایرانی، درمی‌یابیم که ادبیات معرفت‌گرای فارسی از منظر‌های متعدد نسبت به سنت فلسفی متداول در جامعه‌ی اسلامی ایران پیش‌گامی دارد و حد جامع این وجوه چند‌گانه‌ی تقدم را تقدم رتبی نامیده‌ایم. در سنجش این دو مقوله‌ی کلان فرهنگی زمینه‌هایی همچون اشتمال بر حکمت نظری و عملی، کارکرد‌های تاریخی و ویژگی‌های زبانی و بیانی مورد نظر قرار گرفته و در هر یک از این زمینه‌ها دلایلی به منظور اثبات انگاره‌ی بنیادین رساله ارائه شده است. با توجه به مجموع براهین ذکر شده در رساله‌ی حاضر درمی‌یابیم که ادبیات معرفت‌گرای فارسیاگرچه با دانش فلسفه و روش آن تفاوت‌های ماهوی دارد؛؛ لیکن این گونه از ادبیات، در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران بخشی عمده از کارکرد‌هایی را که از فلسفه انتظار میرود به عهده داشته است.در نتیجه، توجه به رویکرد‌های معرفت‌گرایانه به ادبیات فارسی و نیز بهره بردن از روش‌های پذیرفته شده به منظور استخراج امور معرفتی صرف از درون متون ادبی ضروری به نظر می‌رسد. نیز با عنایت به اقبال تاریخی ایرانیان به امور ذوقی، اشراقی و الهامی، توازن بخشیدن به دو جنبه‌ی متقابل عقل و ذوق در جامعه تنها با همت متولیان امر فرهنگ و آموزش و با اهتمام به ترویج عقلانیت و تقویت روحیه‌ی نقد و پرسش‌گری و پرهیز از دامن زدن به ذوق‌گرایی افراطی امکان‌پذیر است.

معارف بهاءولد یکی از متون مهم عرفانی قرن ششم و اوایل قرن هفتم است که با توجه به شیوه نگارشِ آن که در بسیاری از مواضع، به طرز جریان سیال ذهن(سوررئالیسم) نوشته شده، از نظر زیبایی‌شناسی و زبانی و محتوایی حایز اهمیت فراوان و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی سبک این کتاب است، که در سه فصل تنظیم شده است؛ فصل اول به سطح فکری اثر متوجه است، و بسامد افکار نویسنده و گرایش‌های مذهبی و عرفانی او را مد نظر دارد. فصل دوم به سطح ادبی اثر اختصاص دارد و هدف آن معرفی صنایع ادبی در حوزه بیان و بدیع معنوی و معانی است و به تحلیل این مسأله می‌پردازد که آیا کاربرد و بسامد این صنایع با شرایط فرهنگی و اجتماعی‌ای که نویسنده در آن پرورش یافته، سازگار است یا نه؟ و فصل سوم نیز به بررسی سطح زبانی اثر می‌پردازد که خود شامل سه بخش می‌شود: بخش اوّل به سبک‌شناسی آواها و موسیقی کلام اختصاص دارد؛ بخش دوم بر ویژگی‌های لغوی متن متمرکز است و کهن-گرایی (آرکائیک) در لغات، و کاربرد واژگان بیگانه... را در نظر دارد؛ و بخش سوم نیز به مختصات نحوی اثر و نوع جملات و افعال و ارکان جمله... پرداخته است. نثر کتاب به سبک ساده و مرسل و تأثیر گرفته از زبان محاوره بلخ است که البته برخی از ویژگی‌های آغاز تحول از سبک مرسل قدیم به سبک جدیدتر را نیز داراست. تأثیر زبان عصر نویسنده را، که نوشتن به شیوه مصنوع و متکلّف بوده، به استثنای استشهاد به آیات و احادیث و گاهی شعر فارسی یا عربی، در کتاب نمی‌بینیم. عامل موثر در سبک نویسنده شغل و شرایط اجتماعی و فرهنگی اوست و از تشبیهات نو و به ویژه تشبیه تمثیل و تصاویر آفاقی برای روشن-گری معانی دیریاب عرفانی بهره برده است. تشبیه، بسیار بیشتر از استعاره به کار رفته و همچنین جاندارانگاری و کنایه نیز در کتاب فراوان است. بهاءولد عارفی شادی‌گرا و مزه‌طلب است. شکایت از پای‌بندی به متعلقان را در یادداشت‌هایش بسیار زیاد می‌بینیم، او نسبت به زن، بدبین است. با سماع و موسیقی موافق است؛ امّا سماع رواج-یافته در تصوف را نمی‌پسندد. به ستیز با عقل و فلسفه می‌پردازد و به نوعی از عرفان جزءگرایانه (اتمیستیک) می‌اندیشد. مذهب او حنفی و به عقاید اشاعره پای‌بند است. البته در این زمینهمیانه-روی دارد و گاهی عقاید معتزلی را صحیح می‌داند. پژوهش حاضر از شیوه توصیفی - تحلیلی پیروی می‌کند و روش کار، به صورت کتابخانه‌ای و فیش‌برداری از نکات کتاب دو جلدی معارف و مطالب کتب مربوط است و سپس طبقه‌بندی و مرتب‌سازی موضوعات و تحلیل داده‌ها صورت گرفته است.